[رزیتا]

ابعاد شخصیتی امام سجاد علیه السلام




امامان معصوم از شخصیتی جامع برخوردارند و از هر نظر در اوج کمال قرار دارند. از این رو صلاحیت دارند در جامعه انسانی، الگویی تمام عیار باشند.
حضرت علی بن الحسین علیه السلام نیز که معصوم ششم و امام چهارم بود، با بهره مندی از شخصیتی متعالی در همه ابعاد، الگویی بی‌مثال برای همه‌ی انسان‌های آزاده به شمار می‌رود.
در اینجا به بررسی ابعاد و جوانب مختلف شخصیت آن امام همام می پردازیم:

• فرهنگی
• اجتماعی
• بعد اقتصادی

مدیریت نهضت فرهنگی
دوران امامت امام سجاد علیه السلام یکی از سخت ترین دوران تاریخ صدر اسلام است چرا که :
سلسله اموی به عدم رعایت ارزش‌های اسلامی همت گماشته بود و با استبداد و سرکوب نیروهای فکری و اجتماعی خاندان رسالت و امامت و به شهادت رساندن هزاران انسان فداکار و آشنا با آیین توحید و دستورات نبوی و مفاهیم علوی، سعی می‌کرد هدف نابودی کامل رسالت پیامبر اسلام را تحقق بخشد.

فرازهایی از این تاریخ ننگین و سیاه در بررسی زندگی سیاسی امام سجاد علیه السلام مورد اشاره قرار گرفته است.

بنابر این آنچه لازم می‌نمود، آغاز یک « نهضت فرهنگی » بود که از یک سو زمینه بارورشدن اهداف اصیل نهضت حضرت امام حسین علیه السلام را فراهم کند و از فراموش شدن آن جلوگیری نماید
و از سوی دیگر با توجه به « اصالت فرهنگ » در بینش اسلامی، زمینه‌ساز تاسیس مکتب جعفری و نشر معارف اصیل اسلامی در جامعه باشد.

امام زین العابدین با ایفای نقش امامت در این دوران در بعد فرهنگی، به بهترین وجه رسالت خطیر خود را به اتمام رساند و با حفظ دین مبین اسلام از نابودی، زمینه شناخت و بارور شدن ارزش‌ها و تعالیم اسلامی در جامعه را فراهم نمود و میراث جاودانی تعالیم آسمانی دین اسلام را برای نسل‌های بعد به یادگار گذاشت.

رسالت انبیاء و اولیاء
آشنا ساختن جامعه با معارف الهی در زمینه مبداء و معاد و وظایف بندگی در مقابل خداست.
تربیت انسان‌های شایسته که این معارف در وجودشان به بار نشسته باشد و عملاً به مقام « عبودیت » خداوند نایل شده و موحّد و مخلص گردیده باشند.

ازاین رو « نهضت فرهنگی » از « اصالت » برخوردار است. در آیه دوم سوره جمعه چنین آمده است:
«هوالذی بعث فی الامین رسولاَ منهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلّمهم الکتاب و الحکمه »
(خداوند در جامعه فاقد دانش، پیامبری از خودشان مبعوث فرمود تا ابتدا آیات او را بر آنها تلاوت نماید و بعد آنها را تزکیه و تهذیب موده، حکمت به آنها تعلیم فرماید.)

بنابر این « انسان‌سازی » که راهی جز تعلیم و تربیت برای آن وجود ندارد، هدف اصیل ارسال همه انبیاء و آرمان نهایی همه اولیاست.

حضرت امام زین العابدین در اوج حاکمیت استبداد اموی، در حالی که هنوز آثار زنجیرهای اسارت بر بدن مطهرش موجود بود، با روشی بدیع، زبان خود را در دفاع از حق و بیان معارف اصیل اسلامی به کار گرفت و در خلال مدت درازی در حدود 35 سال، به بهترین وجه نهضت فرهنگی تشیع را رهبری نمود.

او که به خوبی از عهده رهبری نهضت پدرش بعد از شهادت بر آمده بود، در این نهضت نیز به موفقیت دست یافت و دلیل قاطع آن، تبلور عظیم فرهنگ اصیل اسلام و تشیع به دست حضرت امام باقر و امام صادق علیهما السلام است.


بعد اجتماعی امام سجاد علیه السلام

قرآنی و روایات اسلامی،
دین مبین اسلام دینی است کامل و کمال دین که به همراه جعل منصب امامت اعلام گردید، به معنای در برداشتن تمام نیازهای بشر در همه مقاطع حیات و در همه ابعاد وجودی اوست.

اسلام برای همه این زمینه ها دستور و رهنمود ارائه نمود. یکی از ابعادی که مورد توجه تام اسلام، بعد اجتماعی و برنامه ریزی برای رشد و شکوفایی آن در راستای عبودیت الهی است.
با توجه به تنوع ارتباطات بشر در این بعد و پیچیدگی خاص آن از یک سو و ارتباط آن با سایر ابعاد وجودی او از سوی دیگر، این تنها خداوند متعال است که با علم و حکمت بینهایت خود و اشراف بر مبداء و معاد انسان و به اقتضای ربوبیت تکوینی و تشریعی که مختص ذات اقدس اوست مجموعه هماهنگ و کاملی از دستورات معارف، ارزشها، نظامهای حقوقی، اخلاقی اقتصادی، سیاسی و تربیتی را در قالب دین اسلام توسط نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) بر بشر نازل فرموده است و پر واضح است تنها با تبعیت از این مدل کامل حقوقی و تربیتی و عمل به همه ابعاد آن می توان به سعادت واقعی در دنیا و آخرت نائل آمد.

رهبران اسلام و امامان معصومی که اولین مسئولیتشان دفاع از اسلام و ارائه آن به صورت صحیح و کامل به جامعه بوده با تلاش خستگی ناپذیر با گفتار و عمل این جامعیت و کمال را تبلیغ فرموده اند.

حضرت امام زین العابدین (علیه السلام) نیز به عنوان یک امام و معصوم در زندگی اجتماعی خود ترسیمی کامل از فضائل بی پایان یک انسان کامل ارائه نمود و در واقع تجسم عینی تمام مکتب بود.

نکته ای که در حیات طیّبه معصومین (علیهم السلام) و از آن جمله حضرت سید الساجدین و زین العابدین (علیه السلام) باید مورد توجه دقیق قرار گیرد،
این است که :
این بزرگواران اعتدال کامل و جامعیت تمام را در عمل به دستورات اسلام به منصه ظهور رسانده اند، نه گرایش به مسائل اجتماعی آنها را از توجه به عبادت و شب زنده داری و راز و نیاز با خداوند باز می دارد و نه مانند راهبان و صوفیان کلاً جامعه را ترک کرده و مطلقاً نسبت به آنچه در جامعه می گذرد بی توجه باقی می مانند، از این مهمتر تمام عملکرد اجتماعی آنان با رنگ الهی رنگ آمیزی شده است

گذشته از تعریفهای « انسان کامل »، در این بحث منظور شخصی است که به مقام عبودیت مطلقه حضرت حق واصل شده و در وجود او جز اراده حق فعاّل نیست و به هیچ وجه برای او هوی و هوس ندارد. او « عبد » خداست و بر اساس امر و نهی خداوند عمل می کند و قلبش جز محبت حق را بر نمی تابد.

حال در زمانیکه با تبلیغات سنگین دستگاه اموی، ارزشها به ضد ارزشها تبدیل شده و انسانهای صالح هم از جهت سیاسی و هم از جهت فرهنگی مورد شدید ترین تهاجمات قرار داشته بود با کار تبلیغی گسترده بر ضدّ خاندان پیامبر در خلال سالیان سال، الگوی کامل انسانیت مخدوش شده و تصویر دیگری از او در ذهنیت جامعه اسلامی ترسیم گشته و روحیه ها همه از دست رفته و شبهات و انحرافات گسترش یافته بود.

حضرت علی بن الحسین امام سجاد (علیه السلام) با ارائه یک الگوی کامل انسانیت و عدالت و تجسم عینی همه مکتب به ویژه بعد اجتماعی آن آنچنان این نقشه را نقش بر آب نمود و وضعیت موجود را تحت تاثیر قرار داد که دوست و دشمن را به اقرار کشانید و همه دانستند که:
علی بن الحسین (علیه السلام) فقیه ترین و باتقواترین و برترین مردم و صاحب بالاترین کمالات انسانی است.

حضرت زین العابدین (علیه السلام) با عملکرد خود در خلال مدت امامت، که خلوص و توحید در آن موج می زد، با زنده کردن دوباره ارزشهای متعالی مکتب، در واقع خود اوج تجسم عینی تمام مکتب گردید و یک نمونه بارز و الگوی کامل زنده برای اقتدا و اهتدا، از خود به جای گذاشت تا علاوه بر راهنمائی ها و ارشادها و تربیت ها، مردم با برخورد با او از مشکاه نور درخشان وجود او بهره مند گردند و از بیراهه های ضلالت و گمراهی به صراط مستقیم بندگی و سلوک الی الله هدایت شوند. و این یکی از رازهای مهم لزوم وجود امام زنده در بین جوامع بشری است.



سخنان امام سجاد علیه السلام درباره انفاق

حضرت امام سجاد علیه السلام همواره می‌فرمود: « صدقه و انفاق، آتش غضب پروردگار را خاموش می‌کند.»
و در روایت دیگری بر صدقه‌ی پنهانی تأکید فرموده است.
و نیز می‌فرمود: « آمادگی برای مرگ در پرتو دوری از مال حرام و سخاوتمندی در راه خیر به دست می‌آید.»
و نیز می‌فرمود:« به مستمندان کمک کنید. هرگز سائل را نرانید و او را بی‌جواب نگذارید.»

منابع:

• بحارالانوار، ج 46، ص 74، حدیث 64 به نقل از امالی ابن الشیخ و ص 88 حدیث 77 به نقل از مناقب و ص 100 به نقل از کشف الغمه و ص 107 حدیث 103 به نقل از اصول کافی