مهرگان
پس از نوروز بزرگترین جشن ایرانی و بازمانده‌ای از دین مهر است.
این جشن در شانزدهم مهرماه و در زمان برابری پاییزی برگزار می‌شود. «جشن مهرگان»، بزرگترین جشن بیروان دین مترا یا مهر بوده است که در گذشته آن را«میتراکانا»یا«متراکانا(Metrakana)مینامیدند. این جشن در مهر روز از مهر ماه، یعنی روز شانزدهم ماه مهربرگزار می‌شد. اما در زمان هخامنشیان در نخستین روز مهرماه برگزار می شد. این جشن پس ازنوروزیکی از بزرگترین جشن ایرانی است در ستایش ایزد «میثرَه» یا «میترا» و بعدها «مهر» که از مهر روز آغازشده تا رام روز به اندازهی شش روز ادامه دارد. مهر در اصل با خورشیدتفاوت داشته است اما بعدها به معنای خورشیددانسته شد.
شمارجشن‌های ایرانی را بیش از ۷۳ جشن در سال برآورد کرده‌اند. این خود میرساند که مردمان پُشته ایران در هـر روزشان جشن داشته‌اند، یا روز پیشش به جشن نشسته و یا چشم به راه برگزاریِ جشن روز آینده‌شان بوده‌اند!
ازمیان این جشن ها می‌توان ازجشن های ماهانه نام برد.
جشن هایی که با همزمان شدن نام روز با نام ماه برگزار میشوند و اگر چه شماری از این جشن هامی‌رفتند که به بوته‌ی فراموشی سپرده شوند، که با کوشش ایرانیان فرهنگ‌دوست از فراموش شدن رهایی بخشیدند، جانی تازه یافته و دوباره برگزار میشوند.
مهرگان؛
جشن مهـــر؛
یا به گفته بیرونی، جشنِ(دوستیِ‌جان)
واژه مهر
واژه مهـر را می‌توان :
1-مهر و عشق و محبت و دوستی دانست، چنانکه حافظ گوید:
کمتر از ذره نیی (مهر بورز)
تا به خلوت‌گه خورشید رسی چرخ زنان
۲. آنرا نامِ مهـر پاسدار پیمان میان مردمان برشمرد.
مهرگان یا جشنِ مهر
درآغاز با ارج گزاری و سپاس از پژوهنده ارزنده، "هاشم رضی" که در درازای دوران زندگیش دمی را به دور از پژوهش در راه فـرهنگ پربار میهن نمیگذراند، یادآور می شویم که ایشان واژه‌ی "گان" را پسوندی می‌داند برابر بامعنی جشن، بنا براین یا باید گفت جشن مهـر و یا مهرگان.
جشن مهـر یا مهرگان همانند و همپایه نوروز و یکی از کهـن ترین و بزرگترین جشن هایِ ملی مردمانِ پشته یا فلاتِ ایران است.
این جشن در روز مهـر از ماهِ مهـر که برگزار می شود. بر همین پایه‌است که بیرونی در التفیم آورده است:
"شانزدهم روز است از مهـر ماه" .
مهـرگان همانند نوروز دارای خوان یا سفره‌ای است که آنرا به نامِ خوان یا سفره مهرگانی می‌شناسیم.
اگر‌چه مهرگان را با برابر و همزمان شدن نام روزمهـر با نام ماه هفتم ایرانیان یعنی مهر ماه به جشن می‌نشیند و خود از جشنهای ماهیانه است، ولی انگیزه ها ی دیگری را نیز برای برگزاری آن برمی‌شمارند.
درمیان جشن های ایرانیان دو جشن مهر، یا مهرگان و نوروز از ارزش ویژه‌ای برخوردارند. یکی از مهمترین این ویژگی ها، آغاز شدن سال نو با هـر یک ازآن ها بسته به دوران مختلف تاریخ بوده، چرای که شماری باور دارند درروزگاران رفته سالیانی نیز مهرگان سرِ سال نو بوده است و سال نو با مهرگان آغاز می‌شده‌است. ولی پس از آن آغار سال نو دوباره به آغازِ فـروردین ماه باز گشت که جای درست آن می باشد. در فرهنگ جهانگیری در باره ی مهرگان آمده است که:
(جشنی از این بزرگتر بعد نوروز نباشد.)
مسعود سعد سلمان نیز چه مهربان درباره مهرگان می‌سراید:
روزمهر و ماه مهر و جشـن فرخ مهرگان
مهر بیفزای نگار ماه چهر مهربان
مهربانی کن به جشن مهرگان و روز مهر
مهربانی کن به روز مهـر و جشن مهـــرگان
جـام را چون لاله گـردان از نبید باده رنگ
ونـدر آن منگر که لاله نیست اندر بوستان