[افسون 13]

آشنایی با شب یلدا در چهار گوشه ایران

انار و هندوانه را که در کنار هم ببینی نمی‌توانی یاد چیزی جز یلدا بیفتی . شبی که می‌گویند خورشید در آن متولد شده است و هر روز که از آن می‌گذرد ، یک دقیقه به طول روز اضافه می‌شود .


آشنایی با شب یلدا در چهار گوشه ایران

برای همین بود که ایرانی‌ها در آن تا تولد خورشید دور آتش جمع می‌شدند و سفره پهن می‌کردند . ایرانیان باستان برای آنکه شب یلدا را به رغم اهریمن بدکنش به خوشی بگذرانند ، آخرین بازمانده‌های میوه‌های پاییزی را جمع می‌کردند و بر سفره‌ شان می‌گذاشتند و آن را نثار اهورامزدا می‌کردند .

شب تولد روشنایی / شب نشینی با جودی‌ابوت‌ها / یلدای شور و رنگی ، یلدای خطرناکی‌است! / یلدا ؛ همنشینی با سنت‌ها / یلدا جشن زایش خورشید

«یلدا ، چنانکه اغلب فرهنگها آورده‌اند ، مأخوذ از سریانی به معنی میلاد عربی است ؛ چون شب یلدا را با میلاد مسیح تطبیق می‌کردند ، از این‌رو، بدین نام خوانده شده است . چون ایرانیان این شب را شب تولد میترا (مهر) می‌دانستند ، آن را با تلفظ سریانیش پذیرفتند و در واقع ، یلدا با نوئل (Noël) اروپایی که در 25 دسامبر تثبیت شده ، معادل است . بنابراین ، نوئل اروپایی‌ همان شب یلدا یا شب چله ایرانی است.»


یلدا در گوشه و کنار ایران

همه ایرانی‌ها سی‌امین شب آذر ماه هر سال را با نام شب تولد خورشید جشن می‌گیرند . جشنی ملی که برای همه در یک روز برگزار می‌شود . با این حال در هر گوشه‌ای رسمی برگزار می‌شود که جشن آنها را از دیگران متمایز می‌کند .


بختیاریها : اگر شب یلدا را در میان قوم بختیاری بگذرانید به جای حافظ همیشگی سفره یلدا شاهنامه فردوسی را می‌بینید و به جای فال حافظ بساط شاهنامه‌خوانی برپاست . می‌گویند در شب یلدا در استان چهارمحال و بختیاری که بیشتر بختیاری‌های ایران آنجا سکونت دارند ، چند خانواده دور هم جمع می‌شوند و کسانیکه شاهنامه را از حفظ هستند برای دیگران می‌خوانند . خیلی پیش آمده که کسانی که شاهنامه را از بر می‌خوانند حتی سواد خواندن و نوشتن نداشته باشند .

بختیاری‌ها اعتقاد دارند در شب یلدا ؛ ماست ، شیر، پنیر، کنجد ، کدو و نان جوی که خورده شود تا پایان سال موجب فزونی و فراوانی نعمت می‌شود و باعث می‌شود که تا سال بعد از این نعمت‌ها بخورند .

شب یلدا در قوم بختیاری به عنوان شب چله خوانده می‌شود. بختیاری‌ها در این شب کدو تنبل‌های بزرگی که نماد خورشید را برای آن‌ها دارد ، آب ‌پز می‌کنند و آن‌را به صورت ریز ریز شده در آش کشک می‌خورند .

رسم جالبی که در میان بختیاری‌ها رواج دارد ، به این صورت که نان‌های محلی به نام گرده را با قطر زیاد آماده می‌کنند . بین این نان مهره آبی رنگی به نام لپک می‌گذارند . در شب یلدا نان را تقسیم می‌کنند و هر کس که در قطعه نان او لپک جای دارد ، به بخت و اقبال معروف ‌شده و او را شانس خانه می‌دانند .


ایلامی‌ها : مردم ایلام معمولاً هندوانه را از یک ماه پیش خریداری کرده و در خانه برای شب یلدا نگهداری می‌کنند . معمولاً در این شب همه اقوام در منزل یکی از بزرگان فامیل جمع شده و این شب را با گفتن داستانهای قدیمی تا پاسی از شب می‌گذرانند .

یکی از آیین‌های ویژه این شب که در قدیم بین مردم این استان رواج داشته سنت "شلی ملی" است . در این شب عده‌ای از کودکان به بالای پشت‌بام‌ خانه‌های شهروندان مختلف می‌رفتند و با آویزان کردن سبدی از طریق طناب به درون خانه همسایه و تکرار بیت‌های موزون خواستار شریک شدن آنان در تنقلات می‌شدند . هر خانواده هم بر حسب توان خود مقداری از تنقلات و میوه خود را در داخل سبد قرار می‌دادند .


الموت : حضور بر سر مزار از دست ‌رفتگان قبل از غروب آفتاب یکی از مهمترین رسوم است البته با روشن کردن شمع و یا فانوس‌گذاری و روشن گذاشتن چند نقطه به وسیله آتش . این رسم در بیشتر روستاهای الموت باقی مانده . از غذای آماده شده آن شب برای بستگان ، همسایگان و برای خانواده‌هایی که تازه وصلت انجام پذیرفته و فامیل و وابسته شده‌اند برده می‌شود و اگر در آن شب گذرتان بر هر خانه‌ای افتاد با انواع غذاها روبه ‌رو می‌شوید . لحظاتی بعد از شام گروهی با نقابی که به چهره دارند در کوچه و پس کوچه به راه افتاده و با آواز و ترانه‌های مخصوص صاحب‌خانه را از آمدنشان مطلع می‌سازند و صاحب خانه با چیزهای موجود در خانه به آنها هدیه می‌دهد .


یلدا آن سوی مرزها

اما سنت‌های یلدا به درون مرزهای ایران ختم نمی‌شود . سنت یلدا همراه با ایرانیها در گوشه و کنار دنیا منتشر شده است . از ژاپن گرفته تا آمریکا در شب 30 آذر ماه هر سال عده‌ای هستند که تولد خورشید را جشن می‌گیرند . در کشورهایی که جمعیت ایرانی‌ها بیشتر است معمولاً مغازه‌ها هم اجناس مربوط به سفره یلدا را می‌فروشند و یلدا هرچند هیچ‌ وقت شبیه یلداهای ایران نمی‌شود اما رنگ و بوی ایران را دارد .

در کشورهایی که جمعیت ایرانی‌ها اندک است یلدا معمولاً بهانه‌ای است برای دور هم جمع شدن . سخن گفتن به زبان مادری و یاد گذشته‌ها بودن .

هرچند مردم‌ شناسان نگرانند که آیین‌ها و سنت‌ها و به تبع آن یلدا در ایران کمرنگ شده است اما هنوز هم 30 آذر هر سال شهرها رنگ دیگری به خود می‌گیرند و در دلها چراغی روشن می‌شود که به مردم یادآوری کند : خورشید زنده است .


منبع : hamshahrionline.ir