هر چند به نظر می رسد جانشین شدن «پلاستیک های زیستی» (Bioplastics) به جای پلاستیک های ساخته شده از مشتقات نفتی (به دلیل مشکلات اقتصادی بر سر راه تولید و استفاده انبوه از آنها) چیزی بیش از یک حرکت نمادین نباشد، اما استفاده گسترده از این پلاستیک ها طی ماه اکتبر سال جاری میلادی نشان داد پلاستیک های زیستی می توانند به زودی جایگزین پلاستیک های کنونی شوند.ماده اصلی تولید پلاستیک های زیستی ذرت و برخی دیگر از گیاهان است، اما غلات در تولید این پلاستیک ها رتبه نخست را به خود اختصاص داده اند. پلاستیک های زیستی که تاکنون به صورت محدود مورد استفاده قرار می گرفتند، قرار است به طور گسترده در صنعت غذا به عنوان روکش های مواد غذایی، روکش میوه ها و سبزی ها، بسته بندی انواع مواد غذایی و میوه و سبزی و تیوپ برای بسته بندی لوازم آرایشی - بهداشتی مورد استفاده قرار بگیرند. اکنون بسیاری از کارت های اعتباری با همین روکش ها تولید می شوند.
پژوهشگران معتقدند تولید انبوه پلاستیک های زیستی یا قابل تجزیه و بازیافت در طبیعت نه تنها می تواند محیط زیست را از آسیب های شدید ناشی از انباشت پلاستیک های غیرقابل تجزیه حفظ کند، بلکه می تواند وابستگی بسیاری از کشورها را به نفت و سایر مشتقات آن کاهش بدهد.
به این ترتیب می توان گفت مشکلات اقتصادی تولیدکنندگان مواد اولیه پلاستیک های زیستی و شرکت های سازنده این پلاستیک ها دلیل اصلی عدم تولید انبوه پلاستیک های زیستی است. در حقیقت با وجودی که سرمایه گذاری هایی برای تولید پلاستیک های زیستی انجام شده است، اما هنوز کافی نیست.
● خاستگاه پلاستیک های زیستی
خاستگاه اصلی پلاستیک های زیستی، گیاهان به ویژه غلات هستند. در حال حاضر انواع ذرت، گیاهان علفی، نیشکر و سیب زمینی شیرین به عنوان مواد اولیه ساخت پلاستیک های زیستی در سطح وسیع کشت می شوند. برخی پژوهشگران نگران کشت و استفاده از گیاهان اصلاح شده ژنتیکی برای تولید پلاستیک های زیستی هستند. آنها نگرانند که این گیاهان جانشین انواع طبیعی شوند. از سوی دیگر استفاده از مخمرهای شیمیایی برای تخمیر سریع این گیاهان برای ساخت پلاستیک های زیستی، تهدیدی جدی برای محیط زیست محسوب می شود.
هزینه بالای تولید پلاستیک های زیستی یکی دیگر از نکات مورد بحث است. برآوردها نشان می دهد هزینه تولید این پلاستیک ها، سه برابر پلاستیک های تولید شده از مشتقات نفتی است. این مساله سرمایه گذاری برای تولید انبوه پلاستیک های زیستی را با مشکل مواجه کرده است. از طرفی تولید اندک پلاستیک های زیستی مانع از سرشکن شدن هزینه ها می شود. این امر نیز یکی از دلایل بی میلی تولیدکنندگان به تولید پلاستیک های قابل تجزیه است.
«دیوید کورنرل» رئیس انجمن بازیافت و تبدیل مواد پلاستیکی امریکا در این باره می گوید؛ «هنوز جامعه جهانی نیاز مبرم به پلاستیک های زیستی را درک نکرده است. زمانی این نیاز را باور می کنیم که با انبوهی از پلاستیک های غیرقابل بازیافت روبه رو بشویم. باور نکرده ایم که پلاستیک های غیرقابل بازیافت یکی از بزرگ ترین منابع آلوده کننده محیط زیست است.»
برآوردهای دولت امریکا نشان می دهد تنها در این کشور جایگزین شدن پلاستیک های زیستی به جای پلاستیک های کنونی می تواند تا ۱۰ درصد نیاز این کشور را به نفت کاهش بدهد. علاوه بر این مشکل انهدام پلاستیک های غیرقابل بازیافت برطرف خواهد شد. براساس آمار سازمان محیط زیست امریکا، در سال ۲۰۰۵ میلادی فقط ۶ درصد از پلاستیک های غیرقابل بازیافت منهدم و بقیه در طبیعت رها شدند،
بررسی ها نشان می دهد جایگزین شدن پلاستیک های زیستی به جای پلاستیک های تولیدشده از مشتقات نفتی باعث کاهش چشمگیر آلاینده های سمی چون «پلی وینیل کلراید» (PVC) می شود که یکی از عوامل اصلی ایجاد انواع سرطان ها است. از سوی دیگر با این جانشینی میزان سرب موجود در هوای تنفسی به شدت کاهش می یابد. از طرفی مانع از بروز بیماری های مختلف در کودکان می شود؛ چرا که بسیاری از اسباب بازی های کودکان یا برخی وسایل مورد استفاده آنها از همین پلاستیک های تهیه شده از مشتقات نفتی ساخته می شود.
● تازه واردها و قدیمی ترها
شرکت کمبریج متابولیکس به تازگی پلاستیکی زیستی با نام «میرل» تولید کرده است. این پلاستیک زیستی بسیار سریع تر از انواع قبلی تجزیه می شود. حتی تولیدات تهیه شده از این پلاستیک زیستی در منازل، همراه با کمپوست قابل تجزیه است. پلاستیک زیستی «میرل» برای نخستین بار، به صورت آزمایشی توسط شرکت تارگت برای روکش کارت های اعتباری مورد استفاده قرار گرفت و در ۱۲۹ مرکز خرید به عموم عرضه شد. اکنون شرکت تولیدکننده پلاستیک زیستی میرل درصدد است تا برای روکش داخلی و بیرونی فنجان های مورد استفاده برای نوشیدن قهوه از این پلاستیک زیستی استفاده کند. این طرح با همکاری شرکت تولید فرآورده های کشاورزی «آرچردانیل میدلند» اجرا می شود. کشت انبوه ذرت برای تولید پلاستیک زیستی «میرل» به عهده این شرکت است. شرکت آرچردانیل میدلند قرار است برای تخمیر ذرت از باکتری های اصلاح شده ژنتیکی استفاده کند تا تخمیر ذرت برای تولید پلاستیک زیستی میرل به محیط زیست منطقه آسیب نرساند.
در حال حاضر علاوه بر پلاستیک زیستی «میرل» تولیدی شرکت کمبریج متابولیکس، «نیچر ورکز» ساخته کمپانی مینه سوتا کارگیل نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
پلاستیک زیستی «نیچر ورکز» از ذرت تهیه می شود و برای تخمیر ذرت برای تولید این پلاستیک زیستی از باکتری های اصلاح شده ژنتیکی استفاده می کنند تا به محیط زیست آسیب نرسد. از طرفی پس از تخمیر ذرت، پروتئین آن در مراحل مختلف فرآیند از بین می رود تا پروتئین حاصل از تخمیر ذرت به طبیعت آسیب وارد نکند. از پلاستیک زیستی «نیچر ورکز» در تولید بطری های ویژه آب معدنی استفاده می شود.
از پلاستیک های زیستی ساخت کشورهای مختلف جهان می توان به «اکو فلکس» پلاستیک زیستی ساخت کمپانی BAFSAG آلمان؛ «متربی» کمپانی نوامونت اس پی ای ایتالیا و «متربی»کمپانی هاتورن کالیفرنیا اشاره کرد.
در بین کشورهای امریکای لاتین نیز برزیل توسط دو شرکت خود به نام های «دو پونت کمپانی» و «براسکم اس.آ» پلاستیک زیستی قابل بازیافت تولید می کند. شرکت نخست از ذرت و دومی از نیشکر برای تولید پلاستیک زیستی بازیافتی استفاده می کند. پلاستیک های زیستی ساخت کشور برزیل خود به خود قابل تجزیه نیست اما به راحتی قابل بازیافت در مراکز بازیافت وسایل پلاستیکی است.
● موانع اقتصادی
شاید بتوان یکی از بزرگ ترین موانع تولید انبوه پلاستیک های زیستی را مسائل اقتصادی دانست. براساس برآورد های انجام شده، برای تولید پلاستیک های زیستی سالانه به رقمی برابر ۳۶۰ میلیارد پوند هزینه نیاز است. اما پرسش مطرح شده این است که مشکلات اقتصادی یا بهتر بگوییم بهانه مشکلات اقتصادی، بهانه خوبی برای توقف یا کاهش تولید پلاستیک های زیستی است؟
بررسی های انجام شده نشان می دهد پلاستیک های زیستی «میرل» به راحتی و بدون هیچ گونه آسیب به طبیعت، طی دو ماه در کمپوست و اندکی طولانی تر در خاک، آب رودخانه ها، دریاها و اقیانوس ها تجزیه شده و مواد اولیه آن به طبیعت بازمی گردند. این مدت زمان تجزیه در مقایسه با بازیافت مجدد بسیاری از کمپوست های مورد استفاده برای گیاهان و حتی کاغذ زمان بسیار کمتری است. علاوه بر این تولیدکنندگان غلات مورد استفاده برای تولید پلاستیک های زیستی معتقدند هزینه تولید، فرآوری، انبار کردن، بسته بندی و در نهایت ارائه غلات باکیفیت برای مصرف مردم به مراتب بالاتر از افزایش سطح زیر کشت غلات برای تهیه پلاستیک های زیستی است اما دولت ها برای گسترش سطح زیر کشت غلات مورد استفاده برای تولید پلاستیک های زیستی هزینه یی را اختصاص نمی دهند.
هزینه بالای تهیه مواد اولیه برای مراکز تولید پلاستیک های زیستی یکی دیگر از موانع موجود بر سر راه تولید انبوه پلاستیک های زیستی است.
برآوردها نشان می دهد برای تولید پلاستیک زیستی «میرل» شرکت سازنده باید برای هر پوند ماده اولیه (ذرت)، هزینه یی معادل ۵/۲ دلار پرداخت کند. در حالی که برای یک شرکت سازنده پلاستیک از مشتقات نفتی، هزینه خرید همین مقدار ماده اولیه (رزین) تنها ۷۰ تا ۹۰ سنت است. بنابراین با یک مقایسه ساده می توان نتیجه گرفت شرکت های تولیدکننده پلاستیک های زیستی در مقایسه با تولیدکنندگان پلاستیک های مشتق شده از مواد نفتی، ۱۰ تا ۲۰ درصد هزینه بالاتری برای خرید مواد اولیه پرداخت می کنند.
بنابراین در یک جمع بندی کلی می توان اصلی ترین دلیل به تعویق افتادن تولید انبوه پلاستیک های زیستی را مشکلات اقتصادی تولیدکنندگان مواد اولیه این پلاستیک ها یعنی کشاورزان و هزینه بالای خرید این مواد اولیه برای شرکت های سازنده پلاستیک های زیستی دانست.
نظرسنجی انجام شده از مردم امریکا و برخی کشورهای اروپایی نشان می دهد مردم این کشورها از پرداخت اندکی هزینه بیشتر برای حفظ سلامت محیط زیست و در نتیجه سلامتی خودشان استقبال می کنند. آنها پرداخت ۵/۲ دلار برای نوشیدن یک فنجان قهوه در فنجان هایی با روکش پلاستیکی زیستی را به نوشیدن قهوه دو دلاری در فنجان هایی با روکش های پلاستیکی حاصل از مشتقات نفتی ترجیح می دهند. به عقیده آنها حفظ سلامتی و محیط زیست بهایی دارد که باید پرداخت.
ترجمه؛ مهتاب خسروشاهی
www.cnn.com
تحلیل: روزنامه اعتماد