خطای باصره
پرتوهای خلاف جهت خورشید یا آنتی سولار
مقدمه
سیستم بینایی ما طوری تنظیم شده است که ما بتوانیم در محیطی سه بعدی و سرشار از نور، سایه، رنگ، بافت و اشیاء و اشکالی متنوع و متعدد در فواصل دور و نزدیک "ببینیم". بسیاری از ما بدون توجه به اینکه ایجاد تصویری صحیح از جهان اطراف ما برای سیستم بینایی و مغز چه عملیات پیچیده ای به همراه دارد، دیدن را امری ساده و پیش پا افتاده تلقی میکنیم.
در واقع درک ما از جهان، بر اساس ترجمه اطلاعات بصری توسط مغز شکل میگیرد و این ترجمه، گاه به خطای باصره منجر میشود. به این ترتیب که ذهن ما نسبت به اطلاعات رسیده منفعل نیست و برای ترجمه این اطلاعات بسیار مبتکرانه عمل کرده و در نتیجه هر از گاهی اطلاعات وارده را به شکلی نامتعارف معنا میکند.
انواع خطاهای باصره
خطای باصره فیزیکی:
در این حالت، این تصویر وهمی قبل از اینکه نور وارد چشم شما شده و به عباری توسط شخص دیده شود، به وجود آمده است. رنگین کمان، سراب و شکسته دیده شدن یک نی در لیوان آب و حتی انعکاس تصویر اشیاء در آینه، از آن جمله اند.
خطاهای باصره فیزیولوژیک:
این خطاها، به دلیل عملکرد مکانیزمهای سطحی فیزیولوژی بینایی رخ میدهند که تصاویر طراحی شده مانند جدول هرمن (Hermann Grid) از آن جمله اند.
خطاهای شناختی:
خطاهای باصره ای که نیازمند دانش کافی نسبت به جهان واقعی هستند، برای مثال میتوان به مکعب نکر (Necker Cube) اشاره کرد . ابهام، تناقض و اعوجاج از مواردی هستند که درک ما از یک تصویر را دچار انحراف کرده موجب خطای باصره میشوند و بسیاری از این خطاها، در اثر وجود بیش از یک مورد از این دلایل ایجاد میشوند.
نمونه هایی از انواع خطای باصره فیزیکی
پدیده سراب
سراب یک توهم طبیعی و یک پدیده بصری است. سراب توسط انعکاس نوری که از یک لایه هوای بسیار گرم در نزدیک سطح داغ زمین (وارونگی هوا) عبور میکند، ایجاد میشود. در بیابانها، سراب میتواند توهمی از دریاچه یا برکه ای در دوردست را به وجود آورد که در واقع، تصویر منعکس شده آسمان در هوای داغ یا لایه هوای وارونه است.
سراب وارونه
شکل گیری سراب وارونه
چنانکه در تصویر میبینید، لایه هوای داغ که با رنگ خاکستری مشخص شده است، تنها قسمت غیر عادی هوا به شمار میرود و پرتوهای نور که اکثرا در خط مستقیم حرکت میکنند در این لایه داغ دچار خمیدگی شده و تصویر درخت به چشم بیننده،به صورت واژگون و در پایین خط افق و در مقابل برکه درخشانی که انعکاس آسمان است، تشکیل میشود. این شیء گذشته از وارونه شدن، دچار اعوجاج نمیشود.
از طرفی خود شیء مورد نظر نیز توسط پرتوهای مستقیم نور دیده میشود. البته در بیشتر موارد، سراب تنها از انعکاس آسمان به وجود می آید و بیابانگردان را گمراه میکند. چنین سرابی هنگام رانندگی در روزهای داغ تابستان در جاده ها نیز دیده میشود.
پرتوهای خلاف جهت خورشید یا آنتی سولار
پرتوهای خلاف جهت خورشید یا آنتی سولار
گاهی به نظر میرسد که پرتوهای خورشید در خلاف جهت منشاء خود قرار گرفته اند و به سمت ضد خورشید، افکنده شده اند. این پرتوها به دلیل انکسار و پراکندگی نور خورشید در اثر عبور از میان ذرات معلق موجود در هوا مانند گرد و غبار و بخار آب به وجود می آید. گاهی در بعضی نواحی ابرها یا پستی و بلندی زمین جلو خورشید را میگیرند و موجب میشوند این پرتوها به طور واضح دیده شوند.
پرتوهای خورشید همه با یکدیگر موازی هستند زیرا خورشید بسیار از زمین دور است. با این وجود در اکثر مواقع و به خصوص در هوای ابری یا در حوالی غروب و طلوع خورشید به نظر میرسد که این پرتوها از یک نقطه آغاز و به اطراف پراکنده شده اند یا در مورد پرتوهای آنتی سولار، درست در خلاف جهت خورشید پراکنده میشوند.
رنگین کمان
رنگین کمان در هرجایی میتواند به وجود بیاید و در واقع محل ایجاد آن بستگی به موقعیت قرار گیری خورشید و باران دارد. اگر نور خورشید از پشت بر قطرات باران افکنده شود، قطرات باران مانند منشور عمل کرده و نور را به هفت طیف نوری تجزیه میکنند و ما میتوانیم رنگین کمان را در مقابل خود ببینیم. رنگین کمان، پدیده یست که همه آنرا مشاهده میکنند و به نظر کاملا واقعی میرسد، اما تنها بازی نور است.
انکسار نور
مسطح دیده شدن دایره خورشید و ماه
افت دما و فشار جوی موجب خمیدگی پرتوهای نور میشود که این پدیده انعکاس جوی نامیده میشود. پرتوهای نور خورشید یا ماه در زمانی که در پایین و نزدیکی خط افق قرار گرفته باشند، دچار انکسار و پراکندگی شدیدتری میشوند و به همین دلیل پایین خورشید یا ماه در حال طلوع و غروب به نظر پهن و مسطح میرسد. به این ترتیب که پرتوهای نور در قسمت پایین قرص خورشید بیش از پرتوهای بالا و میانه آن منکسر شده و زاویه عمودیی که خورشید بر روی آن دیده میشود، کوچک شده و مسطح به نظر میرسد.
انکسار نور
شعاع نور هنگام ورود به یک محیط با چگالی متفاوت از محیط قبلی، در یک زاویه حاده، دچار خمیدگی میشود. چگالی محیط بر سرعت نوری که از میان آن میگذرد موثر است. هنگامی که نور از میان یک ماده به ماده دیگر وارد میشود، جهت خود را تغییر میدهد و این حالتی است که همه ما در مواقع مختلف، در کنار استخر، هنگام مشاهده قاشق چایخوری در لیوان آب و موارد دیگر، شاهد آن بوده ایم.