[k@vir]

جایزه بین‌المللی بوكر آسیایی كه هفته گذشته نامزدهای دومین دوره خود را اعلام كرد در بین علاقه‌مندان به ادبیات داستانی ایران به موضوعی برای مناقشه تبدیل شده است.
هیات داوران این جایزه، ۲۱ اثر را به عنوان نامزدهای اولیه خود معرفی كرد كه از میان ۱۴۳‌رمان راه‌یافته، ۲۱ اثر از كشورهای مختلف آسیا از جمله ژاپن، كره‌ جنوبی، مغولستان، كره شمالی، چین، هنگ كنگ، تایوان، ویتنام، فیلیپین، افغانستان، پاكستان و... به عنوان نامزد انتخاب شدند.
سوالی كه برای مخاطبان ایرانی پیش می‌آید، این است كه اصولا بوكر آسیایی چیست و چرا در دو دوره برگزاری آن هیچ رمان یا نویسنده ایرانی به عنوان كاندیدا مطرح نشده است؟
جایزه ادبی آسیایی «من» یكی از جوایزی است كه كمپانی «من» سرمایه‌گذار جایزه معتبر ادبی «بوكر» از سال ۲۰۰۷ آن را راه‌اندازی كرد و طبق اعلام برگزاركنندگان، تنها آثاری برای این جایزه انتخاب می‌شوند كه به زبان انگلیسی نوشته یا ترجمه شده باشند.
سال گذشته در اولین دوره برگزاری این جایزه خوزه دالیسای از فیلیپین برای كتاب «خواهر سولداد»، ریتی گادكار نویسنده هندی برای كتاب «خانواده‌هایی در خانه»، نونو ای اینوا از میانمار برای كتاب «تبسم به تعظیم آنها»، جیانگ رونگ از چین برای كتاب «توتم گرگ» و ژوژی نویسنده چینی ‌ اندونزیایی ساكن هنگ كنگ برای «عادت آسمان غریب» معرفی شدند.
در نهایت جیانگ رونگ، نویسنده ۶۳ ساله چینی توانست جایزه ۱۰هزار دلاری بوكر آسیا را از آن خود كند.
رویترز در آن زمان در گزارشی پیرامون این جایزه نوشت: داستان كتاب در مغولستان می‌گذرد و روایتی است از زندگی چادرنشینان و رابطه آنها با‌گرگ‌ها در انقلاب فرهنگی چین.
جیانگ كه به دلیل بیماری در مراسم اعطای جایزه بوكر حضور نداشت، در نامه‌ای ضمن ابراز خشنودی از دریافت این جایزه ابراز امیدواری كرد كه این جایزه بتواند دلگرمی‌ای برای نویسندگان آسیایی باشد.
او در بخشی از این نامه آورده است: «۳۰ سال برای نوشتن این رمان فكر كردم و ۶ سال نیز برای نگارش آن وقت صرف كردم و بسیار امیدوارم كه توانسته باشم داستان جذابی نوشته باشم.»
روزنامه گاردین هم نوشت: جیانگ رونگ با كتاب «توتم گرگ» خود را به عنوان یكی از بهترین داستان‌نویسان مطرح كرد.
در این مقاله آمده است: او برای محافظت از خویش از كشوری كه او خود آن را «ناآزادترین كشور دنیا» می‌خواند، توتم گرگ را با نام مستعار نوشت و هویت واقعی‌اش را كاملا پنهان نگاه داشت.
رونگ می‌گوید: ۳ سال پیش كه كتاب چاپ شد، بحث‌های بسیاری پیش آمد. منتقدان مرا آزادیخواه و خائن خواندند. آنها می‌گفتند كه كتاب ضدكمونیست است و باید جمع‌آوری شود، زیرا این كتاب هدف‌های سیاسی دارد و این دلیلی شد كه من هویتم را در ابتدا پنهان نگاه دارم.
وی ادامه داد: اما اكنون شرایط تغییر كرده است. در سطح دنیا آزادی‌های اجتماعی، سیاسی، ادبی و حتی مطبوعاتی افزایش یافته و به تبع در چین هم آزادی به وجود آمده است.
● چرا ایران نیست‌
اما سوال اینجاست كه آیا ادبیات داستانی ایران حتی استحقاق حضور در جمع نامزدهای این جایزه را هم نداشته است؟ پاسخ روشن است، اگرچه در بحث‌های مطبوعاتی ایران به این موضوع كمتر پرداخته شده است، اما جایزه بوكر تنها بخشی از كشورهای آسیایی را در برمی‌گیرد كه ایران جزو آنها نیست.
در حقیقت مسولان برگزاری جایزه، تنها آثار نویسندگان ۲۴ كشور را كه در مثلث واقع در بین ۳‌كشور افغانستان، ژاپن و اندونزی قرار دارند، بررسی می‌كنند و طبیعی است نه تنها ایران، بلكه ادبیات كشورهای عربی و تركیه هم مشمول این جایزه نمی‌شود.
البته برخی از ایرانیان مقیم خارج از كشور در تلاشند با رایزنی با برگزاركنندگان بوكرمن آسیایی و نیز انتشار آثار ادبی انگلیسی شرایط را برای نامزدی ایران در آینده برای این جایزه فراهم كنند.
● ایرانی‌ها ذهن انگلیسی‌نویس ندارند
سوال اینجاست كه اگر به فرض روزی این جایزه یا جایزه‌های مشابه، ادبیات ایران را نیز دربرگیرد، آیا اثر ادبی ایرانی به زبان انگلیسی كه حائز شرایط احراز جایزه باشد در سطح جهان تولید می‌شود؟
وجود گروه‌های زیادی از ایرانیان مقیم خارج از كشور بخصوص در كشورهای انگلیسی زبانی چون آمریكا و كانادا، این توقع را پیش می‌آورد كه ادبیات ایرانی به زبان انگلیسی هم تولید یا ترجمه شود، اما به گفته یك نویسنده ایرانی مقیم كانادا این توقع به مقدار زیادی برآورده نشده است.
دكتر ترانه جوانبخت، شاعر و داستان‌نویس در این خصوص با اشاره به این‌ كه ایرانیان مقیم خارج اغلب مراودات ادبی محدودی در میان خود دارند، معتقد است: برای نوشتن رمان انگلیسی نویسنده باید ذهن و حس انگلیسی‌نویسی داشته باشد، چرا‌كه با ذهن و حس فارسی‌نویسی نمی‌توان رمان انگلیسی خوب نوشت، ولی ایرانیان مقیم خارج اغلب ذهن و حس ایرانی‌نویس و فارسی خود را حفظ كرده‌اند و نمی‌توانند رمان انگلیسی خوب بیافرینند.
وی با اشاره به این‌ كه ۲ نویسنده ایرانی بتازگی در جایزه ادبی نارنجی انگلیس كاندیدای مرحله مقدماتی شدند، اما به مراحل بعد راه نیافتند، گفت: در این گونه جوایز ادبی نگاه به موضعگیری سیاسی تا ۸۰ درصد برای مطرح شدن نویسنده مهم است و حتی اگر یك نویسنده متن ادبی قدرتمندی نداشته باشد به دلایل سیاسی ممكن است در جوایز ادبی بین‌المللی مطرح شود چنان كه درخصوص داستان آقای راوی حاج كه جایزه ایمپك دوبلین را به عنوان گران‌ترین جایزه كتاب ادبی جهان دریافت كرد بسیاری معتقدند این نویسنده لبنانی تنها به دلایل سیاسی انتخاب شده است و كتاب او ارزش ادبی چندانی ندارد.

روزنامه جام جم