[چرو]

موزه فقط جای آثار جریان‌ساز است

گفت وگو با احسان آقایی، مدیر موزه هنرهای معاصر

موزه هنرهای معاصر تهران، قلب تپنده هنر تجسمی کشور است. موزه ای که هنرمندان داخلی و خارجی زیادی را میزبانی کرده و آثاری را در گنجینه خود به امانت گرفته که شاید در گنجینه موزه های معتبر دنیا یافت نشود.

این موزه که تقریبا 36 سال از عمرش گذشته، مدیران زیادی را به خود دیده که هرکدام با نگاهی خاص فعالیت های این مکان مهم هنری را پیش برده اند؛ فعالیت هایی که گاه مثبت و گاه غیرمرتبط با فعالیت موزه ای بوده اند. پنج سال پیش با رفتن حبیب الله صادقی، مدیر سابق موزه هنرهای معاصر، سکان هدایت این مکان را احسان آقایی به دست گرفت. در این مدت برخی از برنامه های او مخالفان زیادی داشت؛ برنامه هایی مانند حضور نداشتن هنرمندان ایرانی در بی ینال ونیز یا حذف برگزاری برخی از جشنواره ها در موزه.

با او درباره فعالیت های موزه هنرهای معاصر گفت وگویی انجام دادیم که در ذیل می خوانید.

پنج سال از مدیریت شما در موزه هنرهای معاصر تهران می گذرد. اکنون وضع کنونی موزه چگونه است و نسبت به گذشته چه تغییری در روند فعالیت هایش ایجاد شده است؟

**یکی از فعالیت های مهم و مثبت در این سال ها حذف برگزاری برنامه های مناسبتی در موزه و حرکت به سمت فعالیت های موزه ای بوده است. ما در این سال ها فعالیت فاحشی نسبت به گذشته نداشتیم، چرا که ما تابع سیاست های کلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هستیم که طی این هشت سال نیز تقریبا سیاست ها مشابه بوده و اجرا شده است، اما من در دوره مدیریتی ام سعی کرده ام موزه فعالیت های موزه ای داشته باشد. به طوری که طی چهار سال گذشته چهار بار آثار گنجینه را به مناسبت های مختلف به نمایش گذاشتیم و چند نمایشگاه خارجی برگزار کردیم. در واقع تلاشمان بر این بوده که نمایشگاه هایی را در موزه داشته باشیم که با حال و هوا و شان این مکان ارتباط بیشتری داشته باشد. یکی دیگر از فعالیت های مفید در این پنج سال بازسازی بنای موزه بود. حدود 36 سال از عمر موزه هنرهای معاصر می گذرد و در این سال ها هیچ مرمتی انجام نشده، بنابراین باید تعمیراتی صورت می گرفت. هرچند در حوزه فعالیت های عمرانی مشکلاتمان به صورت کامل برطرف نشده، ولی تلاشمان این بوده که بخش عمده این کارها انجام شود. این کارها باید استمرار یابد که اگر این جریان به مرحله نهایی برسد، موزه تا 30 سال آینده دیگر به تعمیرات نیاز ندارد.

این تعمیرات شامل آثار هم می شود یا نه؟ چون آثار گنجینه با گذشت زمان به واسطه نگهداری در آرشیو ممکن است نیاز به مرمت داشته باشند.

**دو سال است موزه برای مرمت آثار گنجینه در بخش ایرانی، از یک مرمتکار بهره گرفته است تا کارها را به طور مستمر مورد بررسی قرار دهد و در صورت نیاز به مرمت، به انجام کار اقدام کند، اما در بخش خارجی ما به هماهنگی با مرمتکاران بزرگ بین المللی نیاز داریم. چون مدلی که برای مرمت در دنیا استفاده می شود، هر روز در حال تغییر است و ما ملزم هستیم با استانداردهای آنها این کار را انجام دهیم. بنابراین در حوزه مرمت آثار خارجی حتما با مرمتکاران خارجی یا بنیادهای هنرمندان هماهنگی صورت می گیرد و مرمت را با نظر و همکاری آنها انجام می دهیم.

شما هیچ موزه ای را در دنیا نمی بینید که کارهایی از این قبیل انجام دهد. موزه اسمش موزه است، نه گالری. گالری می تواند جشنواره ، دوسالانه و نمایشگاه های ده روزه برگزار کند، اما موزه ها در دنیا معمولانمایشگاه هایی برگزار می کنند که شان موزه ای دارند

یکی از اتفاقات بارز دوره مدیریتی شما حذف برگزاری برخی جشنواره هاست. به عنوان مثال امسال جشنواره تجسمی فجر در موزه برگزار نخواهد شد. این در حالی است که موزه از نظر مکانی مرجع بزرگی برای هنر تجسمی ایران است و هنرمندان انتظار دارند برنامه های بزرگ این حوزه به میزبانی موزه هنرهای معاصر باشد.

**شاید این باور به خاطر 30 سال تفکر غلط در موزه حاکم شده است. شما هیچ موزه ای را در دنیا نمی بینید که کارهایی از این قبیل انجام دهد. موزه اسمش موزه است، نه گالری. گالری می تواند جشنواره ، دوسالانه و نمایشگاه های ده روزه برگزار کند، اما موزه ها در دنیا معمولانمایشگاه هایی برگزار می کنند که شان موزه ای دارند. به عقیده من جشنواره های رقابتی با وجود این که بسیار ارزشمند هستند، ولی آثاری را به نمایش می گذارند که در شان موزه نیست. چون هنرمندان شرکت کننده در آنجا به رقابت می پردازند و خودشان را تجربه می کنند. از سویی دیگر ما بازدید کننده خارجی زیادی داریم که ممکن است با دیدن این آثار فعالیت و جایگاه موزه را در این حد بداند. در حالی که ما فعالیت جدی در حوزه آرشیو و برگزاری نمایشگاه ها داریم و تمام هدف ما این است که در موزه ، هنر فاخر و ناب ایران را به نمایش دربیاوریم، نه هنرهای رقابتی را. من معتقدم موزه صرفا جای آثاری است که در تاریخ هنر ایران یا جهان جریان سازی کرده باشند. به نظر من اهمیت و اعتبار موزه به آثارش است.

با تمام این اقدامات باز هم موزه هنرهای معاصر با استانداردهای روز موزه های دنیا فاصله زیادی دارد. بیشتر موزه های دنیا در کنار نمایش آثار تجسمی از هنرمندان برجسته از رشته های دیگر نیز بهره می برند. برای مثال بسیاری از هنرمندان مطرح موسیقی کشورمان در مهم ترین موزه های دنیا اجراهایی را برگزار می کنند در صورتی که این اتفاق هیچ گاه در موزه هنرهای معاصر تهران رخ نداده و هنرمندان داخلی جایی دراین موزه ندارند.

**این مساله نیازمند این است که یک بازنگری کلی در فعالیت های موزه صورت گیرد. موزه هنرهای معاصر به لحاظ ساختاری زیرمجموعه مرکز هنرهای تجسمی است و غالب فعالیت هایش نیز در راستای این مرکز است. موزه هایی که شما می فرمایید مستقل هستند و به شیوه های متفاوت اداره می شوند و ساختارشان متفاوت است.

ولی با همین ساختار متفاوت ما سال های گذشته شاهد پرفورمنس هایی از هنرمندانی چون آتیلاپسیانی بودیم که الان دیگر از این برنامه ها خبری نیست.

**درست است که در این سال ها خیلی به پرفورمنس نپرداخته ایم و موزه و مرکز هنرهای تجسمی در این سال ها از این هنر حمایت نکرده اند، اما باید گفت که واقعا تیم حرفه ای نیز برای این هنر در ایران وجود ندارد و متاسفانه در کشور ما هنر پرفورمنس در اختیار تئاتر قرار گرفته است که به نظر من باید بازنگری جدیدی در حوزه هنرهای تجسمی و در زمینه هنرهای جدید صورت گیرد.

یکی از کارکردهای موزه، حفظ آثار گنجینه ای است. در سال های گذشته چقدر به تعداد این آثار اضافه شده و به چه میزان آثار هنرمندان ایرانی و خارجی را خریداری کرده اید؟

**در بعد آثار خارجی همیشه این قیاس صورت می گیرد که قبل از انقلاب آثار خارجی زیادی خریداری شده که بعد از انقلاب این اتفاق صورت نگرفته است. در پاسخ این قیاس باید گفت پیش از انقلاب موزه زیر نظر دربار اداره می شد و دربار به وزارت نفت اعلام کرده بود از محل درآمدهای نفتی پنج میلیون دلار برای خرید آثار خارجی در اختیار موزه قرار دهد. براین اساس، آن زمان این آثارخریداری شده است. بعد از انقلاب نیز اهتمام بیشتر بر خرید آثار ایرانی بود؛ به طوری که هم اکنون مجموعه بسیار خوبی از آثار ایرانی داریم و به جرات می توان گفت هیچ هنرمند بزرگ و مطرحی در کشور ما وجود ندارد که آثارش در موزه نباشد.

یعنی موزه بعد از انقلاب هیچ اثر خارجی خریداری نکرده؟

** برای این کار باید بودجه ارزی در اختیار داشته باشیم و نمی توانیم از بودجه مصوب برای فعالیت هایمان در این زمینه خرج کنیم. ناگفته نماند موزه ها در سراسر دنیا لزوما به صورت مستمر کار به مجموعه شان اضافه نمی کنند، چراکه از نظر مکان نگهداری دچار مشکل می شوند. بر این اساس برای داشتن و نمایش آثار متنوع به صورت استاندارد با هم همکاری می کنند.

هنرمندان کشورمان همیشه از طریق موزه به بی ینال هایی چون ونیز می رفتند، اما طی سال های گذشته این اتفاق رخ نداده است. دلیلش چیست؟

** برخی بی ینال ها بود که موزه به صورت سنتی همیشه در آنها شرکت می کرد؛ مثل بی ینال پکن، بنگلادش و ونیز. با توجه به بررسی دو دوره گذشته و با تغییر نرخ ارزی برای حضور در این بی ینال نیازمند اعتبار تقریبا 600 میلیونی بودیم که با توجه به بودجه مان نمی توانستیم این اعتبارات را تامین کنیم. به همین سبب حضورمان امکان پذیر نبود. من معتقدم هر کشوری وقتی دچار بحران اقتصادی می شود اولین ضربه به کالاهای لوکس می خورد که هنر نیز جزو این کالاست. به نظرم توقع بیجایی است که در این شرایط در بی ینال ونیز شرکت کنیم، چون می توانیم با این مبلغ چند برنامه داخلی برگزار کنیم. هرچند در سال های گذشته هنرمندان ایرانی در سایر بی ینال های خارجی شرکت کرده اند.