نالی...

[behnam5555]

نالی

عاشقی بێ‌دڵ ده‌ناڵێ، مه‌یلی گریانی هه‌یه‌ بێ‌شکه‌ هه‌وره‌ تریشقه‌ تاوی بارانی هه‌یه‌

چاوی من ده‌م‌ده‌م ده‌رێژێ ئاوی ساف و خوێنی گه‌ش
دا بڵێن ده‌ریای عومانه‌ دوڕڕ و مه‌رجانی هه‌یه‌

په‌رچه‌می ڕوو داده‌پۆشێ، پێچی زوڵفی پێچه‌یه‌
دا به‌ ڕۆژیش پێی بڵێن شه‌معی شه‌بوستانی هه‌یه‌

ئاسمانی حوسنی مه‌حبووبه‌م له‌ ئه‌برۆ و زوڵف و ڕوو
دوو هیلال و دوو شه‌و و دوو ماهی تابانی هه‌یه‌

هه‌ر له‌بت، یا سینه‌شت هه‌ر دوو به‌ده‌رخه‌، دابڵێن:
له‌علی ڕوممانی هه‌یه‌، یا له‌عل و ڕوممانی هه‌یه‌

وه‌حشیه‌ لێمان له‌به‌ر ته‌عنه‌ی ڕه‌قیبی سه‌گ سیفه‌ت
ڕاسته‌ هه‌ر زیی‌ڕۆحێ بۆ وه‌سواسه‌ شه‌یتانی هه‌یه‌

دڵ موشه‌ببه‌ک بوو له‌ به‌ر ئێشانی نیشانی موژه‌ت
حه‌یفه‌ قوربان! ئاخر ئه‌م نیشانه‌یه‌ شانی هه‌یه‌

له‌حزه‌یێک و له‌محه‌یێک چاوم به‌ چاوی ناکه‌وێ
کێ ده‌ڵێ وه‌حشی غه‌زاله‌ مه‌یلی ئینسانی هه‌یه‌

تۆ ئه‌گه‌ر هه‌ستی، له‌ جێ ڕاوه‌ستی دێو و کافریش
دێن ده‌ڵێن: به‌ خودا قیامه‌ت ڕاسته‌ هه‌ستانی هه‌یه‌

فارس و کورد و عه‌ره‌ب هه‌ر سێم به‌ ده‌فته‌ر گرتووه‌
«نالی» ئه‌مڕۆ حاکمی سێ موڵکه‌ دیوانی هه‌یه‌!

[behnam5555]

نالی و بیری كۆمه ڵایه تی

هه وای سازگاری ئه م به هه شته به رینه زۆر زانای ناوداری به به هره ی پێ گه یاندووه كه بۆ كۆمه ڵ ساتێ هه دا دانیان نه بووه و شه یدای پله ی به رزی مرۆڤایه تی بوون كه مێژووی كورد هه تا هه تایه سه ری رێزیان بۆ دائه نه وێنێ.
گوڵی سه د ته رزی ئه م وڵاته شاخاویه كه له ناسكی و پاكی دا ته نیا ده توانین به خۆیانیان بشوبهێنین له دڵی بێ خه وشی ئه م گه له مه زنه دا وه ها كار تێكردنێكی بووه كه شاسواری وه ك حه زره تی نالی له توێی گوڵا رازی هه ر مانی خۆی و نه ته وه سه ربه رزه كه ی حه شارداوه و تا تاقه گوڵێك له م وڵاته بڕوێ رازی مانمان هه ر زیندووه.
به حری غه زه لم پڕله دوڕوگه وهه ره ئه مما غه وواسی ده وێ یه عنی به ته عمیقی بزانه
به رای زۆر له زانایان كۆمه ڵ خاوه نی شوێنێكی تایبه ته كه ره نگ و روو و تایبه تمه ندی دیاری كراوی هه یه.
هێندێكیش ئه ڵێن كۆمه ڵ بریتیه له خه ڵكێ كه له شوێنێ نیشته جێن و پێوه ندی راسته و خۆیان له گه ڵ یه کدا هه یه.
كاك سواره ی ئیلخانی زاده له م باره وه ئه ڵێ:

« كۆمه ڵ به لای منه وه به و كه مایه تیه ناڵێن كه سوودێكیان هه یه جیا له سوودی گشتی و هونه رێكیان هه یه به پێچه وانه ی هونه ری كۆمه ڵ. چینی پێك هێنه ر واته ئه و كه سانه ی كه زۆربه ن و هه میشه روویان له ژیانی مرۆڤایه تیه و به رزكردنه وه ی پله و پایه ی ژیانی ئینسانی، به لێك دانه وه ی من كۆمه ڵ به وان ده گوترێ».

كۆمه ڵی ئێمه ش شان به شانی كۆمه ڵانی تری ئه م جیهانه پان و به رینه هه وراز و نشێوی ژیانی بڕیوه و روو به لووتكه ی ئامانج ئاژواوه.
ساردی و گه رمی رۆژگاری چێشتووه و پله و پایه ی ئینسانی خۆی پاراستووه و بۆ به رزكردنه وه ی ئازایانه هه وڵی داوه. له بناری شاخ و داوێنی سه وز و دیمه نه دڵ ڕفێنه كانی ئه م خاكه پیرۆزه دا، هه وای سازگاری ئه م به هه شته به رینه زۆر زانای ناوداری به به هره ی پێ گه یاندووه كه بۆ كۆمه ڵ ساتێ هه دا دانیان نه بووه و شه یدای پله ی به رزی مرۆڤایه تی بوون كه مێژووی كورد هه تا هه تایه سه ری رێزیان بۆ دائه نه وێنێ.
گوڵی سه د ته رزی ئه م وڵاته شاخاویه كه له ناسكی و پاكی دا ته نیا ده توانین به خۆیانیان بشوبهێنین له دڵی بێ خه وشی ئه م گه له مه زنه دا وه ها كار تێكردنێكی بووه كه شاسواری وه ك حه زره تی نالی له توێی گوڵا رازی هه ر مانی خۆی و نه ته وه سه ربه رزه كه ی حه شارداوه و تا تاقه گوڵێك له م وڵاته بڕوێ رازی مانمان هه ر زیندووه.
وێ ناچێ بۆ كه س گومان بێ كه نالی بلیمه تی سه رده می خۆیه تی. ده سه ڵات به سه ر چه ند زمانی زیندووی رۆژهه ڵاتی ناوه ڕاست دا و لێزانی له بواری سه نعه تی شێعری سه رده م دا و مۆم بوونی وشه له ده ستی ئه م شاعیره هه ست ناسكه و هه روه ها دژ به خورافات بوون له ژیانیدا، خاڵ گه لێكی هێنده به رچاون كه بۆ ناسینی ئه م زاته پیرۆزه حه وجێ به په سند و پێداهه ڵگوتن ناكا. كاتێ ورد ده ڕوانینه شێعره كانی، بۆمان ده ر ئه كه وێ كه ئه م شاعیره مه زنه له زانست گه لی وه ك:
ئایین ناسی، ده روون ناسی، كۆمه ڵ ناسی و مرۆڤ ناسی خاوه ن به هره بووه .
هه ڵبه ت كاتێ به و قه ناعه ته ده گه ین كه له چاو سه رده می خۆی به راوردی شێعری بكه ین.
لێك دانه وه ی هه ركام له به هره كانی ئه م شاعیره كارێكی زۆری ده وێ و هه ر بۆیه ته نیا به شیكردنه وه ی بیری كۆمه ڵایه تی نالی واز دێنین.
دڵی نالی مه ئوای غه می كۆمه ڵه. ناته واوی كاری گه ل كاری كردۆته سه ر هه ستی.
به شێعری هه ست بزوێن و ته ڕ و پاراو ویستوویه تی هه ستی كۆمه ڵ بهه ژێنێ و له به لاڕێدا چوون دوو ریان خاته وه.
خۆی به به رپرس زانیوه و به چاوی وردبینی زۆر ناته بایی و ناته واوی هاتۆته پێش چاو و له هه مان كاتیش دا له نزمی ئاستی زانیاری گه ل گه یشتووه و به دڵ داخی چێشتووه و تا توانیویه تی له م بواره دا هه وڵی داوه تا ئاسه واری نه زانی و خورافات له پێش چاوی گه ل نه هێڵێ وته وێڵی كۆمه ڵ له و ژه نگه پاك كاته وه.
نالی پێی وا بووه تاكه كه س ده توانێ شوێندانانی له سه ر ژیانی خه ڵك هه بێ. ده ست له سه ر ده ست دانانی به ڕه وا نه زانیوه و خۆ دوورخستنه وه له كار و باری گه لی به كارێكی باش نه زانیوه، هه ر وه كوو ده ڵێ:

له سایه ی شه خسێكی هیمه ت بڵند ئاسووده یه شارێ
به ڵی خیتته ی سوله یمانی سه وادی زیللی كودروونه

هه ر بۆیه قۆڵی هیمه تی لێ هه ڵماڵیوه و بۆ روون كردنه وه ی جه ماوه ر هاتۆته مه یدان.
پێی وابووه كه ده بێ سه ری قه ڵغانی تیری قه زا بێ و ببێته سه ركرده ی یاران و ده گژ سوپای غه م را پچێ.
نه وعه ئینسانێ هه یه غه م قووتی یه من غه می خۆم و غه می عاله م ده خۆم
نالی له كۆمه ڵی ده وێ كه بۆ پێش كه وتن ده بێ كوڕی ره نج و تێ كۆشان بن.
له خه ودامان ده بێته هۆی دوا كه وتنی كاروانی ژین. تا له خۆ بوردوویی نیشان نه درێ وڵاتمان پڕ پیت و به ره كه ت نابێ و غونچه ی ژیان هیچ كات لێوی ناكاته وه.

تــا نـه گــریا ئــاسـمــان و تـه م وڵاتـی دانــه گــــرت
گوڵ چه مه ن ئارا نه بوو هه م لێوی غونچه وا نه بوو

مامۆستا دژ به ته وه زه لی و بێ كاری یه. ده بێ هه ستی به وه كردبێ كه بێكاری مڵه یه و ره گی ژیان ده قرتێنێ.
هه ر بۆیه له زمانی ئایینه وه ئامۆژگاری لاوانی وه ته ن ده كا وبۆ تێكۆشان و خه بات هانیان ده دا.

گـوتی تـاجی عه ره ب و ئـالـی عه بـا فه رمـوویان
عه یبه ته ن په روه ری و نه رمی و نازك به ده نی

نالی وه ك ده روون ناسێكی به توانا، كه سایه تی راسته قینه و درۆیینی ئه ندامانی كۆمه ڵ ده ناسێ. هه ر بۆیه به پێی حاڵ و راده ی چاوه ڕوانی له گه ڵ هه ركه سێ ده جووڵێته وه و مامڵه ی له گه ڵدا ده كا:

له خـه ڵوه ت هاتـه ده ر سۆفی گڵ و به ردی به سه رمادا
مه كه ن مه نعی له به ر خه ڵوه ئه ویش تازه غوروورێكه

مامۆستا له خورافات و درۆ بێزاره و دایمه ئاكاری ناله باری ئه و كه سانه ی له قاو داوه كه ویستوویانه به درۆ و ده له سه خۆیان له دڵی خه ڵك دا جێ بكه نه وه.
ئه وانه ی وا له به ر ته وه زه لی به باسی پڕ و پووچ و هه ر وه ها به كه ڵك وه رگرتنی به ر ئاوه ژو له هه ستی خوا په ره ستی خه ڵك ویستوویانه له سه ر سكی ئه م گه له بله وه ڕێن و داهات و بژیویان چاوبه ستانه له ده ست ده ربێنن.
ته نانه ت له وانه ش زۆر بێزار و زویره كه فریویان خواردووه و كه وتوونه ته داوی ئه و تاقمه و چاوی ئاوه زیان كوێر بووه:

داییم له دووته مێگه لی ژن و نێرگه لی پـیاو
به م ریشه وه له پێشه وه بووگی به سه رگه له

[behnam5555]

نالی و بیری كۆمه ڵایه تی

هه وای سازگاری ئه م به هه شته به رینه زۆر زانای ناوداری به به هره ی پێ گه یاندووه كه بۆ كۆمه ڵ ساتێ هه دا دانیان نه بووه و شه یدای پله ی به رزی مرۆڤایه تی بوون كه مێژووی كورد هه تا هه تایه سه ری رێزیان بۆ دائه نه وێنێ.
گوڵی سه د ته رزی ئه م وڵاته شاخاویه كه له ناسكی و پاكی دا ته نیا ده توانین به خۆیانیان بشوبهێنین له دڵی بێ خه وشی ئه م گه له مه زنه دا وه ها كار تێكردنێكی بووه كه شاسواری وه ك حه زره تی نالی له توێی گوڵا رازی هه ر مانی خۆی و نه ته وه سه ربه رزه كه ی حه شارداوه و تا تاقه گوڵێك له م وڵاته بڕوێ رازی مانمان هه ر زیندووه.
به حری غه زه لم پڕله دوڕوگه وهه ره ئه مما غه وواسی ده وێ یه عنی به ته عمیقی بزانه
به رای زۆر له زانایان كۆمه ڵ خاوه نی شوێنێكی تایبه ته كه ره نگ و روو و تایبه تمه ندی دیاری كراوی هه یه.
هێندێكیش ئه ڵێن كۆمه ڵ بریتیه له خه ڵكێ كه له شوێنێ نیشته جێن و پێوه ندی راسته و خۆیان له گه ڵ یه کدا هه یه.
كاك سواره ی ئیلخانی زاده له م باره وه ئه ڵێ:

« كۆمه ڵ به لای منه وه به و كه مایه تیه ناڵێن كه سوودێكیان هه یه جیا له سوودی گشتی و هونه رێكیان هه یه به پێچه وانه ی هونه ری كۆمه ڵ. چینی پێك هێنه ر واته ئه و كه سانه ی كه زۆربه ن و هه میشه روویان له ژیانی مرۆڤایه تیه و به رزكردنه وه ی پله و پایه ی ژیانی ئینسانی، به لێك دانه وه ی من كۆمه ڵ به وان ده گوترێ».

كۆمه ڵی ئێمه ش شان به شانی كۆمه ڵانی تری ئه م جیهانه پان و به رینه هه وراز و نشێوی ژیانی بڕیوه و روو به لووتكه ی ئامانج ئاژواوه.
ساردی و گه رمی رۆژگاری چێشتووه و پله و پایه ی ئینسانی خۆی پاراستووه و بۆ به رزكردنه وه ی ئازایانه هه وڵی داوه. له بناری شاخ و داوێنی سه وز و دیمه نه دڵ ڕفێنه كانی ئه م خاكه پیرۆزه دا، هه وای سازگاری ئه م به هه شته به رینه زۆر زانای ناوداری به به هره ی پێ گه یاندووه كه بۆ كۆمه ڵ ساتێ هه دا دانیان نه بووه و شه یدای پله ی به رزی مرۆڤایه تی بوون كه مێژووی كورد هه تا هه تایه سه ری رێزیان بۆ دائه نه وێنێ.
گوڵی سه د ته رزی ئه م وڵاته شاخاویه كه له ناسكی و پاكی دا ته نیا ده توانین به خۆیانیان بشوبهێنین له دڵی بێ خه وشی ئه م گه له مه زنه دا وه ها كار تێكردنێكی بووه كه شاسواری وه ك حه زره تی نالی له توێی گوڵا رازی هه ر مانی خۆی و نه ته وه سه ربه رزه كه ی حه شارداوه و تا تاقه گوڵێك له م وڵاته بڕوێ رازی مانمان هه ر زیندووه.
وێ ناچێ بۆ كه س گومان بێ كه نالی بلیمه تی سه رده می خۆیه تی. ده سه ڵات به سه ر چه ند زمانی زیندووی رۆژهه ڵاتی ناوه ڕاست دا و لێزانی له بواری سه نعه تی شێعری سه رده م دا و مۆم بوونی وشه له ده ستی ئه م شاعیره هه ست ناسكه و هه روه ها دژ به خورافات بوون له ژیانیدا، خاڵ گه لێكی هێنده به رچاون كه بۆ ناسینی ئه م زاته پیرۆزه حه وجێ به په سند و پێداهه ڵگوتن ناكا. كاتێ ورد ده ڕوانینه شێعره كانی، بۆمان ده ر ئه كه وێ كه ئه م شاعیره مه زنه له زانست گه لی وه ك:
ئایین ناسی، ده روون ناسی، كۆمه ڵ ناسی و مرۆڤ ناسی خاوه ن به هره بووه .
هه ڵبه ت كاتێ به و قه ناعه ته ده گه ین كه له چاو سه رده می خۆی به راوردی شێعری بكه ین.
لێك دانه وه ی هه ركام له به هره كانی ئه م شاعیره كارێكی زۆری ده وێ و هه ر بۆیه ته نیا به شیكردنه وه ی بیری كۆمه ڵایه تی نالی واز دێنین.
دڵی نالی مه ئوای غه می كۆمه ڵه. ناته واوی كاری گه ل كاری كردۆته سه ر هه ستی.
به شێعری هه ست بزوێن و ته ڕ و پاراو ویستوویه تی هه ستی كۆمه ڵ بهه ژێنێ و له به لاڕێدا چوون دوو ریان خاته وه.
خۆی به به رپرس زانیوه و به چاوی وردبینی زۆر ناته بایی و ناته واوی هاتۆته پێش چاو و له هه مان كاتیش دا له نزمی ئاستی زانیاری گه ل گه یشتووه و به دڵ داخی چێشتووه و تا توانیویه تی له م بواره دا هه وڵی داوه تا ئاسه واری نه زانی و خورافات له پێش چاوی گه ل نه هێڵێ وته وێڵی كۆمه ڵ له و ژه نگه پاك كاته وه.
نالی پێی وا بووه تاكه كه س ده توانێ شوێندانانی له سه ر ژیانی خه ڵك هه بێ. ده ست له سه ر ده ست دانانی به ڕه وا نه زانیوه و خۆ دوورخستنه وه له كار و باری گه لی به كارێكی باش نه زانیوه، هه ر وه كوو ده ڵێ:

له سایه ی شه خسێكی هیمه ت بڵند ئاسووده یه شارێ
به ڵی خیتته ی سوله یمانی سه وادی زیللی كودروونه

هه ر بۆیه قۆڵی هیمه تی لێ هه ڵماڵیوه و بۆ روون كردنه وه ی جه ماوه ر هاتۆته مه یدان.
پێی وابووه كه ده بێ سه ری قه ڵغانی تیری قه زا بێ و ببێته سه ركرده ی یاران و ده گژ سوپای غه م را پچێ.
نه وعه ئینسانێ هه یه غه م قووتی یه من غه می خۆم و غه می عاله م ده خۆم
نالی له كۆمه ڵی ده وێ كه بۆ پێش كه وتن ده بێ كوڕی ره نج و تێ كۆشان بن.
له خه ودامان ده بێته هۆی دوا كه وتنی كاروانی ژین. تا له خۆ بوردوویی نیشان نه درێ وڵاتمان پڕ پیت و به ره كه ت نابێ و غونچه ی ژیان هیچ كات لێوی ناكاته وه.

تــا نـه گــریا ئــاسـمــان و تـه م وڵاتـی دانــه گــــرت
گوڵ چه مه ن ئارا نه بوو هه م لێوی غونچه وا نه بوو

مامۆستا دژ به ته وه زه لی و بێ كاری یه. ده بێ هه ستی به وه كردبێ كه بێكاری مڵه یه و ره گی ژیان ده قرتێنێ.
هه ر بۆیه له زمانی ئایینه وه ئامۆژگاری لاوانی وه ته ن ده كا وبۆ تێكۆشان و خه بات هانیان ده دا.

گـوتی تـاجی عه ره ب و ئـالـی عه بـا فه رمـوویان
عه یبه ته ن په روه ری و نه رمی و نازك به ده نی

نالی وه ك ده روون ناسێكی به توانا، كه سایه تی راسته قینه و درۆیینی ئه ندامانی كۆمه ڵ ده ناسێ. هه ر بۆیه به پێی حاڵ و راده ی چاوه ڕوانی له گه ڵ هه ركه سێ ده جووڵێته وه و مامڵه ی له گه ڵدا ده كا:

له خـه ڵوه ت هاتـه ده ر سۆفی گڵ و به ردی به سه رمادا
مه كه ن مه نعی له به ر خه ڵوه ئه ویش تازه غوروورێكه

مامۆستا له خورافات و درۆ بێزاره و دایمه ئاكاری ناله باری ئه و كه سانه ی له قاو داوه كه ویستوویانه به درۆ و ده له سه خۆیان له دڵی خه ڵك دا جێ بكه نه وه.
ئه وانه ی وا له به ر ته وه زه لی به باسی پڕ و پووچ و هه ر وه ها به كه ڵك وه رگرتنی به ر ئاوه ژو له هه ستی خوا په ره ستی خه ڵك ویستوویانه له سه ر سكی ئه م گه له بله وه ڕێن و داهات و بژیویان چاوبه ستانه له ده ست ده ربێنن.
ته نانه ت له وانه ش زۆر بێزار و زویره كه فریویان خواردووه و كه وتوونه ته داوی ئه و تاقمه و چاوی ئاوه زیان كوێر بووه:

داییم له دووته مێگه لی ژن و نێرگه لی پـیاو
به م ریشه وه له پێشه وه بووگی به سه رگه له

[behnam5555]

نالی ئه و كه سانه ده ناسێ كه بۆ فریودانی خه ڵكی ئاسایی هه ر ده م له ئامرازێك كه ڵك وه رده گرن و هه ر جارێ به رواڵه تێكه وه داو بۆ خه ڵك ئه نێنه وه.
ئه وانه وه ك رێوی فێڵباز ده بینێ كه بۆ قازانج و به رژه وه ندی خۆیان ده ست له هیج كارێكی ناڕه وا و دژی مرۆڤایه تی ناگێڕنه وه و به رواڵه تی ساف و لووس و عارف شێوه خۆیان به خاوه نی به هه شتی خوا ئه زاانن.

به ڵام له راستی دا فڕیان به سه ر خوا په ره ستیه وه نیه و به ڵكو دونیا په ره ست و پله و پایه خۆشه ویستن.

شێخی ییو سه راپا ده ڵه ك و رێوی ده پۆشی
نـالیم و به رووتـی لـه هه موو دیده ده پــۆشم

هه ست به جیاوازی كردن له نێوان چینی تێر و برسی دا له شێعری نالی ره نگ دانه وه ی به رچاوی هه یه.
كاتێ غه زه له ته ڕوپاراوه كانی ده خوێنینه وه بۆمان ده رده كه وێ كه ئه و جیاوازی چینایه تی یه له كۆمه ڵی نالی دا زه ق وحاشا هه ڵنه گر بووه و چینی چه وساوه ی ئه و كاتیش له زه لكاوی نه داری و چاره ره شی دا رۆ چوون. دیاره كورد گوته نی تێریش ئاگای له برسی نه بووه.
به ڵام مامۆستا دیسان ده سته وه ستانی به ره وا نازانێ.
ویستوویه تی له و بارودۆخه خۆی رزگار بكا. بۆ ئه و مه به سته خه باتی كردووه.
خۆی به كه م نه زانیوه و لانی كه م رای گه یاندووه كه مرۆڤ بۆ وه ده ست هێنانی ئاواتی دڵی ده بێ هه وڵ بدا و به جۆرێك كوانووی ژیانی له كوژانه وه بپارێزێ:

هه ر چه نده كه رووتم به خودا ماییلی رووتم
بـێ به رگی ده لیله كه هه تیـو مه یلی هه تاوه

بۆ برینی رێگه ی پڕ هه وراز و نشێوی ژیان هاوسه فه ری به ئه زموون و شاره زا پێشنیار ده كا.
باسی دۆستایه تی له نێوان ئه ندامانی كۆمه ڵ دا باسێكی گرینگ و ئاوهه ڵگره. زۆر جار دۆستی زانا بۆته هۆی پێش كه وتن و گه یشتن به ئاواتی هه ڤاڵان.
له به رانبه ردا بووه به هۆی دۆستایه تی نابه جێ و كه سێك له قافڵه ی ژیان وه دوا كه وتووه و هه تا هه تایه رێگای راستی نه دۆزیوه ته وه. وه ك هه موومان شاره زاین له هه ر سه رده مێك دا كه سانی سیخور و دۆستانی مارشێوه كۆسپی هه ره گه وره ی سه ركه وتنی ئه ندامانی كۆمه ڵن هه ر بۆیه ئه م باسه ده خوازێ له هه ر كۆڕ و كه مه ڵێك دا باسی لێ بكرێ.
نالی ده بێ ئه م ده رده كۆمه ڵایه تیه ی به دڵ هه ست پێ كردبێ كه بۆ نواندنی گرینگی ته وه ره كه حه یوانێك له هاوڕێی خراپ به باشتر بزانێ:

عاقـڵێ بـوو نـاوی كه ر بـوو قاتیعی رێـگـه ی سه فـه ر
خۆش سلووك تر بوو له سه د وێڵداشی هه زره و گێژ و وێژ

نالی سه ره ڕای ئه و هه موو زانیاری و هۆشیاری یه كه هه یه تی هیچ كات خۆی به گه وره تر له كه س نازانێ و هه موو ئینسانه كان به خاوه نی كه رامه ت ده زانێ. خۆ به زلزانی به ئاكارێكی په ست نێودێر ده كا.

نالی وه ك ده روون ناسێك پێی وایه كه سێ ده توانێ له دڵی خه ڵك دا جێ بكاته وه كه له به رانبه ر كۆمه ڵ دا دڵ فراوان و گه ل خۆشه ویست بێ.

هه ر كه سێ ئیزهاری دانایی بكات و مه قسه دی
خودپه سه ندی بێ یه قین ئیزهـاری نـادانی ده كـا

ده بێ له سه رده می نالی دا زمانی كوردی له كۆمه ڵ دا بایه خی پێ نه درابێ و به كه میان زانیبێ.
پێیان وا بووبێ كه نووسینی شێعری كوردی كاری كۆلكه شاعیرانه. هه ر بۆیه بۆ لابردنی ئه م بیره چه وته له توێی شێعرێكی جوان دا ئه م بۆچوونه ی به هه ڵه زانیوه و ئه وانه ی كه خاوه نی ئه م بیره كوردته بوون به نه زانی نێودێر كردوون:

كـه س به ئه لـفازم نه ڵێ خۆ كـوردییـه خۆ كردییه
هه ر كه سێ نادان نه بێ خۆی تالیبی مه عنا ده كا

كۆمه ڵ و ئه ندامانی به به هره ی كۆمه ڵن كه ئاسه واری فه رهه نگ و كولتووری نه ته وه ده پارێزن. به شاهیدی مێژوو له به ر بێ ده ره تانی و بێ به شی ئه م گه له چه وساوه یه، ئێمه ی كورد كه متر خاوه نی كتێب و كه ره سه گه لی تری رۆشنبیری بووین. به ڵكو ئه وه ی هه مانه سنگ به سنگ پاراستوومانه و پێشینیانی ئێمه خوێنی دڵیان خواردووه تا توانیویانه ئه و هه موو شته به نرخه بپارێزن. نالیش ره نگه ویستوویه تی ئه وه رابگه یه نێ كه بۆ پاسه وانی له فه رهه نگ و كه لتووری نه ته وایه تیمان ده بێ له هه ر شێوه و ئامرازێك كه ڵك وه رگرین:

چـاوی من به حری موحیتی تـۆیـه بۆ ده فعی گـه زه نـد
لێت موعه ییه ن بێ كه نالی گوڵ به دڵ په رژین ده كـا

نالی وه ك زۆر له زانا و شاعیرانی تر خاوه نی بیرێكی روون و گه شی رۆشنبیری یه. باوه ڕی پته وی به هێزی قه ڵه م هه یه.
ئاشنای سڕڕی قه ڵه مه و له و مه یدانه دا خۆی به شاره زا و شاسوار ده زانێ. ویستوویه تی به هه مووان بسه لمێنێ ئه وانه زانای راسته قینه ن كه له خزمه ت قه ڵه م دان و حورمه تی ده پارێزن. په رده ی له سه ر رووی ئه و به رواڵه ت زانایانه هه ڵماڵیوه كه وه ك مۆته كه خۆیان به سه ر ژیانی خه ڵك دا كێشاوه.
نالی كۆمه ڵی شاره زا و چاوكراوه ی ده وێ. به كۆمه ڵی راگه یاندووه كه له سایه ی قه ڵه مه وه ده توانن له نهێنیه كان بگه ن و چیدی فریوی كه س نه خۆن:

زاهیر و باتین له سه ر له وحی حه قیقه ت یا مه جاز
ئاشنای سیڕڕی قه ڵه م بێ غه یری نالی كه س نه ما

مامۆستا دژ به ئاكاری چه وتی ئه ندامانی كۆمه ڵه. گه ره كیه لاوان داوێن پاك و ئاكار جوان بن. دژ به فه ساد و داوێن پیسی یه.
له هه مووان گرینگ تر ئه وه یه كه به پێی باوی سه رده می كۆمه ڵانی جیا له كورد كه له نێوان هاوجنس بازی له ئارادا بووه، نالی وه ك مامۆستا هێمن ده ڵێ به ره خنه ی به جێ له و ئاكاره ناحه زه وه ك شه رع زان و ره وان ناسێكی گه وره هه ستی به به رپرسایه تی كردووه.
ویستوویه تی كۆمه ڵ له شاڵاوی ویرووسێكی چه په ڵ بپارێزێ:

بابێكی هه یه دونیا بۆ عه شقی مه جازی به س
نالی چیه ئـه و بـابه ئـاده م كوڕ و حـه ووا كـچ

سه رده می نالیش پاره په ره ستی باو بووه. مرۆدۆستی و یاساخوازی پاره ی چیرۆكی سه رده م بوون.
ناڵه ی بێ كه سان و بێ ده ره تانان گوێی زه وی پڕ كردووه و موخابن كه س نه بووه بیبیستێ. مرۆڤی هاوچه رخی نالی بۆ وه ده ست هێنانی ماڵ و پاره وشیار و زانا بوون. هه ڵبه ت ئه و زاناییه بۆته هۆی بێ خه به ری له بار و دۆخی وڵات.
چینی زۆردار و ده سه ڵات دار مه له وانی به حری زێڕپه ره ستی بوون. بۆیه نالی هاوڕازێكی نه دۆزیوه ته وه ده ردی دڵی له گه ڵ بكاو یا خود بیكا به هاوسه فه ر و هاوڕێی رێگای خزمه ت و رۆشن كردنه وه ی كۆمه ڵ:


ئه هلی دونیایی له به ر حیرس و ته ماع هوشیارن
به خسووسی بگه ڕێی مه ست و خیره دمه ندێ نیه

نالی له شێوه ی په روه رده و فێركردن ناڕازی بووه. زانیویه تی كه ئه و شێوه باوه ی په روه رده و فێركردن ناتوانێ بۆ كۆمه ڵ سوودێكی به رچاوی هه بێ.
هه ستی به وه كردووه كه له مه دره سه كان دا هه ستی مناڵان و به قێكان خه وش دار ده كرێ و ئه وان له به دیهێنه ری و نوێ خوازی دوور ده خاته وه.
دیویه تی كه به هۆی شێوه ی نادروستی باس و لێكۆڵینه وه خوێندكار تووشی دڕدۆنگی ده بێ و قوتانخانه ی وه ك حه پسخانه دێته پێش چاو. هه ر چه ند زۆر زانایانه ددانی پێدا دێنێ كه له قوتابخانه كان زیره ك و وشیاریش زۆرن، به ڵام وه ك زانایه ك شێوه ی فێركردن به دروست نازانێ ده نا كورد گوته نی قه دری زێڕ لای زێڕنگه ره.

مه دره سه مه حبه سه یه مه بحه سه یی وه سوه سه یه
كه سی تێـدا هه یه ئـه مما خـۆش و خـورسـه نـدی نییه

له ئاكام دا كاتێ ده بینێ به هۆی دواكه وتوویی كۆمه ڵ و ناله باری بار و دۆخی سه رده م ژیانی خه ڵك له عاستێكی زۆر خراپ دایه تا ئه و راده یه كه له به ر نه داری و هه ژاری و نه خوێنده واری كه م كه س كڕیاری كاڵای فه رهه نگی و هونه ری و رۆشنبیری یه له به رانبه ردا نووستانی نێو جێ و بانی خۆشی تێری و ته سه لی ئه وه ی به خه یاڵیان دا نه یا شێعر و فه رهه نگ و زانسته.
هه ر بۆیه شاعیری گه ل پاش ته مه نێكی پڕ پیت و به ره كه ت و ته رخانی ژیان بۆ زانیاری دان به خه ڵك، ناچار وه ك هه موو زانایان و شاعیرانی ئه م گه له هه ژاره ناكام سه ری نایه وه و خۆشی و ناخۆشی دوا رۆژی بۆ به ره ی داهاتوو به جێ هێشت.
تا ئه و راده ناكام كه په ی پێ بردبوو كه كۆمه ڵه كه ی به هۆی نه خوێنده واری و له خه ودا مان هێنده ده رده دار بوون كه ته نانه ت له شێعری شاعیرێكی خۆیان نه ده گه یشتن:

عـومـرێـكه بـه میــزانی ئـه ده ب توحـفه فـرۆشم
زۆرم وت و كه س تێ نه گه یی ئێسته خه مۆشم

نووسینی/ ئیبراهیم ئیسماعیل پوور

ته واو

سه رچاوه كان:
1 – دیوانی نالی- ئاماده كردنی مه لا عه بدولكه ریمی موده ڕیس- انتشارات صلاح الدین ایوبی چاپ سوم 1368
2 – كاسێتی به رنامه ی تاپۆ و بوومه لێڵ- سه یده وان- به ده نگی كاك سواره