اشنایی با كهن ترین ساز تاردار ایرانی چنگ

[SHeRvin]

چنگ بسا كهن ترین ساز تاردار ایرانی باشد و نام آن بیش از هر ساز دیگر در كتابها آمده و نقش آن در آثار باستانی بجا مانده است.
رباب و چنگ به بانگ بلند می گویند
كه گوش و هوش به پیغام اهل راز كنید (حافظ)
حاسدم خواهد كه شعر او بود تنها و بس
باز نشناسد كسی بربط به چنگ رامتین ( منوچهری )


بنا به اسناد موثق كه از حجاریهای بابل و آشور و نواحی مجاور مجاور آن در دست است چنین برمی آید كه در هشت قرن بیش از میلاد مسیح انواع و اقسام سازهای مختلف در نواحی مزبور به مراحل ترقی رسیده و در دست نوازندگان بوده است . نقشهایی كه از آغاز این دوره ممتد تاریخ تمدن بشر از آلات موسیقی در دست است نشان میدهد كه چنگ مثل سنتور و قانون از سازهای بسیار قدیمی است كه از دو هزار سال پیش از میلاد در این مناطق رواج داشته است .نوع ابتدایی آن شكل مثلث و شامل یك تخته به طول تقریبا یك گز و یك میله چوبی است و معمولا شكل دست انسان را داشته است .


سیم های این ساز كه معمولا ۸ یا ۹ تا بوده به موازات وتر این مثلث قائم الزاویه بین تخته و میله امتداد یافته است . یك سر سیم ها به تخته وصل می شده و انتهای دیگر آن دور میخها یا گوشی هایی كه روی میله چوبی قرار داشته پیچیده میشده و باقی مانده آن سیمها از طرف دیگر آویزان بوده است . چنگهایی كه در دوره های اخیر تاریخ بابل و آشور نقش شده از حیث شكل و طرز گرفتن و نواختن با چنگهای دوره های قدیم تفاوت بسیار دارد .


برتعداد سیمها نیز افزوده شد. جعبه صوتی این نوع چنگ گاهی مستقیم و بدون انحنا و در موارد دیگر منحنی بوده است . طرز نواختن این ساز نیز تغییر كرده به این معنی كه این را طوری می گرفتند كه سیمها تقریبا عمود بر زمین باشد یعنی به خلاف قدیم كه میله چوبی كه به موازات زمین بود ولی سیمها عمود بر زمین نبود . نكته دیگر اینكه در نواختن این نوع چنگ زخمه بكار برده نمیشد بلكه آنرا با دست می نواختند و هر دو دست در نواختن آن دخیل بود .


در دوره ساسانیان چنگ معروفترین و محبوبترین سازها بوده است و در شاهنامه فردوسی نیز از آن فراوان نام برده شده است . نكیسا موسیقیدان معروف در بار خسرو پرویز در نواختن آن مهارت تام داشته است . مهدی فروغ - مداومت در اصول موسیقی ایران .


می توان انواع ابتدایی چنگ را در آثار هنری سومریها و مصریها مشاهده كرد . ایرانیان قدیم نوعی از چنگ را ون می گفتند . چنگ امروزی دارای سه قسمت متمایز : گردن ، ستون و جعبه طنینی است . زه ها از گردن ساز به موازات ستون ممتد و به جعبه طنینی متصل می باشند . چنگ را با فشار دادن كف دست بر روی سیم و یا لمس كردن ویا چنگ زدن به زه های آن به صدا در می آورد .


چنگ مثلث در اواخر قرون وسطی در اروپای غربی رایج بود . در سال ۱۷۲۰ در باواریا ، پدال هایی در پایه چنگ تعبیه شد و این امر برقدرت فنی چنگ افزود. در سال ۱۸۱۰ سباستین آرا چنگ را به شكل امروزی تكمیل نمود و بدین وسیله نواختن همه گامهای بزرگ و كوچك را ممكن ساخت و از آن به بعد چنگ در اركستر معمول گردید . چنگ جدید ۴۷ سیم و ۷ پدال دارد . شهمیری- صداشناسی موسیقی.


همه شه از آوای هندی در آی
زنالیدن بربط و چنگ و نای
چنگ نام یكی از نتهای موسیقی نیز هست كه ارزش زمانی آن ۸/۱ نت گرد می باشد چنگ در میان اعراب پیش از اسلام نیز ساز شناخته شده بود . در ادوار مختلف تاریخی و در سرزمین های دور از یكدیگر شكل های خاصی به خود گرفته است . اهالی شمال افغانستان به (زنبورك) چنگ می گویند در صورتی كه از بك های ترك زبان آسیای میانه به نوعی سنتور ایرانی (چنگ) می گویند.

ایران ملودی