اصطلاحی در هوره این آواز بی بدیل و یادگار نخستین بشری

[behnam5555]

اصطلاحی در هوره این آواز بی بدیل و یادگار نخستین بشری

علیرضا خانی : مدرس دانشگاه



انسانها در طول تاریخ برای حیات زنده و پویا و سبز خویش به کارها و یا نوآوری هایی دست زده اند که برای ما شگفتی را به ارمغان آورده است . آواز ، موسیقی و نواهای نخستین بشری و ابتدایی همانا کشف انسان برای التزاز و بهتر زیستن بوده است از جمله نواهای و آواز های نخستین که گاه آنرا به اهورا مزدا مرتبط دانسته اند "هوره" است. اینکه خواستگاه اصلی این آواز بی بدیل کجا بوده است . به روشنی بر ما روشن نیست . اما بی شک می توان گفت کسانی که این آواز را حفظ و صیانت کرده اند کردها بوده اند و از ان جمله کلهر ها . بی شک از فرم امروزی آن نیز می توان به اعماق تاریخ سفر کرد و جدای از جدل های نا عالمانه آنرا به قبل از "اورمزد " منتسب نمود و مرتبط دانست . نوا و آوازی بدون ساز و ابزارهای موسیقی و نیز بی ارتباط نبودن آن با کوه و جنگل و زندگی ساده ی عشایر کرد و کلهر مرا بر آن باور داشت که تصور کنم این آواز متعلق به قبل از اهورا مزدا بوده است و در زمان اهورا مزدا این نوا و آواز تقریبا شکل جدید و آیینی به خود می گیرد و برای "اورمزد " آوازی به نام " اهوره " نواخته می شده است . حاصل تلاش و پژوهش در شناساندن این آواز اولیه بشری مرا بر آن داشت تا این آواز و نوا را با آواز های سنتی و اولیه ی سرخ پوستان مقیم کانادا و آواز های سنتی و ابتدایی افریقای جنوبی مقایسه کنم و نتایج حاصل از این بررسی این تصور مرا قوت بخشید تا باور داشته باشم که این آواز و نوا جزء آواز های اولیه ی بشر بوده است.

بررسی تطبیقی و مقایسه ای "هه هه هاها هه هه هاها" ha ha hA hA ha ha hA hA

سرخ پوستان مقیم کانادا و "هو هو هو هو هو هو هو " hu hu hu hu hu huhu

آفریقایی ها و "ها هه ها هه ها هه ها هه " hA ha hA ha hA hahA ha

که یکی از مقام های هوره امروزی مناطق کلهر نشین کردستان ایران می باشد و پاره ی نخست هوره در آن مقام خاص است . این باور را بیشتر تقویت می کند که این آواز جزء ابتدایی ترین شکل نواهای بشری بوده است و تصور افرادی که آنرا متعلق به زمان اهورا مزدا می دانند نه اینکه ارزشمند نباشد که در نوع خود بسیار حائز اهمیت و در خور توجه و ارزش است اما باور اینجانب این است که این آواز قدمتی بیشتر دارد و ا نواهای نخستین بشری بوده است و یادگار بشر نخستین است.

لازم به ذکر است که شکل آیینی هوره در زمان اهورا مزدا خود جای تحقیق و پژوهش بسیار می طلبد بدین معنا که در زمان اهورا مزدا این آواز تقریبا شکل آیینی بخود گرفته و از ویژگی های آن دوره تغییر هوره هم اکنون می توان به دست در گوش نهادن اشاره کرد که شکلی آیینی است و قاریان کتب مقدس نیز وقتی می خواهند از کتابهای آسمانی و آیینی قرائت کنند دست در گوش می نهند و اینکه بعضی ها را عقیده بر این است که "هوره" بر گرفته از پاره ی نخست "اهورا مزدا " است این خود جای سپاس دارد اما اگر بتوان تصور کرد که هوره جزء آواز های نخستین بشر است آنگاه می توانیم از آن آواز و نوا ، آواز های نخستین بشری چون ﺌ ﺌ ئا ئا ﺌ ﺌ ئا ئا ، هوو هوو هاها هو هو هاها، استنباط کنیم

Hu hu hA hA hu hu hA hA aa AA aa AA

اما اینکه این آواز در زمان اهورا مزدا شکل ابتدایی خویش را رها کرده و منظم تر گشته و تقریبا با مضامینی مختلف در آمیخته است جای هیچ شک و گمانی را برایمان باقی نمی گذارد . از این بحث بگذرم و آنرا برای مجال دیگر و مقالی دیگر بگذارم. در این پی نوشت بر آنم تا یکی از ویژگی های هوره را مورد بررسی قرار دهم که به تازگی بر بنده آشکار گشته است و تا به حال در این مورد مطلبی را جایی ندیده و نخوانده ام.

«پاوه چ » اصطلاحی است در هوره که هوره خوان یا هوره چر به هنگام خواندن ابیات هجایی و فولکلور از وزن ریتمیک بیت خارج می گردد و واژه ، اصطلاح ، جمله و یا حتی مصرعی موزون را می آورد که به آن "پاوه چ" می گوئیم. این اصطلاح را در آثار متعدد هوره از هوره خوانهای مشهور و معروف کلهر برسیده و پژوهیده ام و نمونه های "پاوه چ" را از اثار هوره خوانهای کلهری چون ز نده یاد علی نظر منوچهری ، عبد العزیز ، زنده یاد یاسم یاسمی ، زنده یاد ابراهیم حسینی و صید قلی کشاورز انتخاب کرده که قابل تامل و تعمق اند . حال چرا این ویژگی های را برای "هوره" بر شمردیم و چرا این ویژگی در هوره بو جود آمده است در تحقیقی که انجام گرفته است در آینده در اختیار علاقه مندان قرار خواهد گرفت . اصطلاحات و ویژگی های هوره را که مطالبی خواندنی و شنیدنی می باشند در مقالات آتی تقدیم خوانندگان خواهد شد حال نمونه هایی از "پاوه چ" در هوره هنرمندان "هوره چر " را در ذیل می آورم .

نمونه ها ی "پاوه چ " در هوره علی نظر منوچهری در داخل پرانتز آمده اند

1) وه ر جه مردنم (له باوه ن و یلاگه م ) وه سییه ت که م وه خیش

ده س دوس بگرن گوونا نه که ی ریش

2) بمارکت بوو ( کوره نابله ی مالاگی که ل هوله بومه) ئی فرم تازه

خاس وه لیت که نی قه د وه ی ئنازه

3) قاو که فته و قه یوتیول ( دی وه ی بکه ن منیش مردمه) زله له باخان

مال ئه ی بیوه (شو مردگه ) بوه چراخان

4) بنور وه ی قاقه ز (نابله ی مالاگه ی شکار چه وه بومه) دووس دوره وه

بزان چوه نوساس وه دل گیره وه

5) سی تیر داسه لیم (وه تلاقه و ویل خویناگه م ) هه رسی په یه لپه ی

شوان وه گه ره ک و گر پیوه نیه که ی

نمونه های "پاوه چ" در هوره ی عبدالعزیز حیدری در پرانتز آمده است

1) وه که ل هول بوشن ( هول و که لا گه م ) نه ویسیدن و و بای

چه تره گه ی بخه ی بخه فم له سای

2) وه تیر مه کوشم ( خونی کول که سمی ) زامم دیاره

مه ردم ئوشن پیم یه گونا کاره

3) که ل هول چه واگه م ( عزیزی تور نه که ی ) چه وه ری را ته

زوانم له زکر ده س وه دوواته

4) ده م چو گوله توپ ( وه چز چه و م کوشتیگ براگه م) گونا زه ر وه ره ق

پیشانی له ته رز ئاساره ی شه فه ق

این بیت که مرحوم عبدالعزیز حیدری آنرا در هوره خوانده است از اشعار شاعران فرزانه کرد شاکه و خان منصور کلهر می باشد

5) من و که ل چه و ( وه خه لوه تیه و به و م بیونی) دووس وه ئشاره

زنه ی ول کردمه هام له په ژاره

نمونه های "پاوه چ" در هوره زنده یاد یاسم یاسمی در داخل پرانتز آمده است

1) تیری داگه س لیم له لای راسه وه

گت نیه که ی خونم ( دوری دلسوزی) وه کراسه وه

2) ئه بروان خه ده نگ ( وه پشت ده س شین که راگه م ) زه ننده وکاری

چه تر هول له بان گونای گول ناری

3) ئه ر بسلمانی ( کافراگه تن عه لی) به یه رزایه ت

وه خته ن یاسمی (مه ردماگه ) بکه ی شکایه ت

4) ئاغه ی یاسمی (کافراگه) خه یلی دلگیره

ره زایه ت بیه ( وه ی دوه تله) تن هه ر چیگ شیره

5) نازاره عه زیز عه زیزتر له گیان

که ی بیاتامه د ( گله را گه م ) له ملک ئه یوان

نمونه های پاوه چ در هوره زنده یاد ابراهیم حسینی در داخل پرانتز آمده است

1) مانشت چریه و ( له ده سه وه ی بکه م ) کیوه ی قلاره نگ

که ل ره م بار کردیگه دلم هاته ته نگ

2) هه م ته نگه زلفاگه د ( له هه ن من کافراگه ) بخه له بانم

بیلا وه راحه ت ( ئاخ باوگه ) ده ر بچوو گیانم

3) له دلاگه م بپرس ( عه زیزی خانم ) بزان خه تام چوه س

له ژیرته نگ مانشت دل که فته هه وه س

4) خالو زای عه زیز ( مردمه و شین مه و خونمه ) له لام گردیگه بار

قلای لیوم تیه ی جور ئه ور وه هار

5) به وره و سه ریناگه م ( مزه مال دوراگه م ) ده م وه مووره وه

بسپه رم وه خاک زو بچووره وه

نمونه ها" پاوه چ" در هوره صید قلی کشاورز در داخل پرانتز آمده است

1) ئمرو قوله م ( شکار شیواگه ) جه لا دایو له خوه ی

دلم خس ئه و بان سه ر ئه لماس نه ی

2) یه دووس کییه ( په شیووم) شانای شانیه

له کی تور کردیگه مه ی به هانیه

3) شه وان مه خه فم روحم له لایه

روحم نگابان ( عه زیزی تور نه که ی) کیشک چی جایه

4) هه ر ملیه ی به زره ( شیوه ی که ل دیری ) من نه م وه پیوه

چه وه ریم قوله م که ی بای وه ریوه

5) ئه گه ر کوشیده م ( که ل هول شکار چه و ) بپرس خه تام چوه س

له چوه م توریایده شووخ ئه بروو مه س

منبع : /javanroodi.blogsky.com