چوگان

[Younes]

چوگان
د - ۲۵ دی ۱۳۸۵

چوگان را با عناوین مختلف از جمله "ورزش پادشاهان" یا "پادشاه ورزش ها" می شناسند.
چوگان ورزشی تیمی است که بازیکنان آن سوار بر اسب، توپ یا گوی را توسط چوب چوگان به طرف دروازه تیم مقابل هدایت می کنند، هدف از این بازی به ثمر رساندن گل است. وارد نمودن توپ به دروازه تیم حریف توسط سوارکاران امتیاز محسوب می شود. گل های به ثمر رسیده در صورتی که بازیکن سوار بر اسب باشد، پذیرفته می شوند.


اگر بازی چوگان در فضای باز انجام شود، هر تیم متشکل از چهار نفر است، در صورتی که در سالن سرپوشیده مخصوص چوگان باشد، هر تیم تنها سه بازیکن دارد. بازی در مقاطع زمانی هفت دقیقه ای که اصطلاحاً "چوکه" نامیده می شوند،انجام می گیرد. مدت زمان استاندارد بازی شش چوکه است، اما بسته به قوانین مسابقات در برخی از بازی ها چهار یا هشت چوکه هم مشاهده می شود. در چوگان داخل سالن، چوکه ها معمولا شش دقیقه ای هستند.

تاریخچه چوگان
"بگذار مردم بازی های دیگری را برگزینند، اما بهترین بازی ها، بازی پادشاهان است."

این جمله ای است که بر روی لوحی سنگی در کنار یکی از زمین های چوگان در پاکستان حک شده است.

به عقیده بسیاری از مورخان و پژوهشگران، ریشه بازی چوگان به قبایل ایرانی تبار در زمان سلطنت داریوش اول برمی گردد، پس از آن نیز تا حکمفرما شدن سلطنت هخامنشیان بر پرشیا، این بازی در میان ایرانیان مرسوم بود. گروهی دیگر از پژوهشگران این بازی را به سرزمین های جنوب افغانستان نسبت می دهند.

به هر ترتیب هنر و ادبیات ایران زمین، غنی ترین شواهد و ادله تاریخی را در مورد رواج چوگان در ایران باستان ارائه می دهد. فردوسی از شاعران و تاریخ نویسان برجسته ایرانی، در اثر حماسی خود "شاهنامه" بارها و بارها به برگزاری بازی چوگان در قرن نهم هجری، در مراسم و بارگاههای سلطنتی اشاره نموده است.

یکی از این موارد نقل مسابقه چوگان بین تورانیان و طرفداران سیاوش، پادشاه افسانه ای ایران است که در آن فردوسی با فصاحت و بلاغت بی نظیرش به ستایش مهارت های سیاوش در بازی چوگان پرداخته است. در شاهنامه همچنان نقل شده که شاپور دوم، از پاشاهان ایران در سلسله ساسانی در قرن چهارم، از سنین کودکی به فراگیری مهارت های بازی چوگان پرداخته و زمانی که هفت سال بیشتر نداشته با تسلط کامل این بازی را انجام می داده است.

به هرحال، منشاء اصلی چوگان هر جا که باشد،شکی نیست که این بازی در فلات ایران، آسیای صغیر، شبه قاره هند و آمریکا در میان سواره نظامان مرسوم بوده است. برخی به غلط معتقدند ترکان و مغولان بازی چوگان را کشف کرده اند، حتی اگر بخواهیم چوگان را به مغولها نسبت دهیم، امپراطوری مغولان تقریبا هزار سال پس از شکل گیری چوگان در آسیا و فلات ایران، برپا شده است. امروزه نیز مغول ها چوگان را به طرق گوناگون بازی می کنند و به جای گوی از سر بز به عنوان توپ استفاده می کنند.

چوگان در چین و در میان خانواده سلطنتی این کشور نیز، قرن های متمادی مرسوم بوده، احتمالا چینی ها این بازی را از اشراف و نجیب زادگان متواری ایرانی که پس از هجوم وحشیانه اعراب به ایران به دربارهای چین پناهنده می شدند، آموخته اند. از طرف دیگر ممکن است در طول تاریخ، قبایل هندی را با چینی ها اشتباه گرفته باشند.

هیچ مدرک معتبری که در آن نشانه ای از چوگان در اروپای قبل از دوران معاصر وجود داشته باشد، یافت نشده است. احتمالا به این دلیل که سواره نظام های اروپایی معمولا زره پوش بودند و انعکاس نور بر روی زره ها امکان انجام این بازی را از بین می برده است؛ در حالیکه زره در زمان پادشاهی اسکندر به سپاه ایران وارد شد.

در روزگار باستان چوگان به عنوان یک ورزش ملی در ژاپن، مصر، هند و امپراتوی روم رواج داشته، با انقراض امپراتوری بزرگ شرق در قرون وسطی و حمله مغولان، تلالو زندگی درمیان ساکنین منطقه فروکش کرد، چوگان که تا آن زمان نقش بسیار مهمی در زندگی مردم داشت، به تدریج کم رنگ و کم رنگ تر شد و امروزه تنها در روستاهای دوردست رواج دارد.

اصول اولیه
چوگان را با عناوین مختلف از جمله "ورزش پادشاهان" یا "پادشاه ورزش ها" می شناسند، اما برای اینکه بتوانید چوگان بازی کنید نیازی نیست حتما پادشاه باشید. امکانات مورد نیاز چوگان چندان دور از دسترس نیست و به همین دلیل در سالیان اخیر این ورزش عمومیت یافته است. مهارت در این بازی مستلزم ترکیب توانایی های فیزیکی فرد و زبردستی در سوارکاری است. تاکتیک های این بازی به فوتبال و هاکی شباهت بسیاری دارد. سرعت، دقت، قوای جسمی و تیزبینی، لازمه موفقیت در مسابقات چوگان است.

بازی چوگان
همانگونه که قبلا اشاره شد، این بازی متشکل از شش مقطع زمانی هفت دقیقه ای است که اصطلاحا "چوکه" نامیده می شوند، در فواصل بین چوکه ها که چهار دقیقه است، بازیکنان در صورت نیاز اسب های خود را تعویض می کنند. بین دو نیمه یک زمان استراحت ده دقیقه ای نیز وجود دارد. بازی تنها در صورت وقوع خطا و آسیب دیدگی اسب یا سوارکار توسط داوران متوقف می شود. هر مسابقه چوگان توسط دو سرداور که سوار بر اسب هستند و یک داور کنار زمین که تصمیم گیری نهایی را بر عهده دارد، قضاوت می شود. قوانین این بازی توسط انجمن چوگان آمریکا (UPSA) تدوین شده است.

طول زمین بازی چوگان 274 در 137 متر و در حدود نه برابر زمین فوتبال است. طول دروازه ها حدود هفت متر است.

اسب هایی که در چوگان استفاده می شوند، معمولا اسب های کوتاه قد یا "پونی" ها هستند که ارتفاع آنها بین 1.4 تا 1.6 متر است. بلند بودن قد اسب از معضلات موجود در چوگان بوده که آرژانتینی ها برای اولین بار با پرورش پونی ها، این مشکل را رفع نمودند.

چوگان از چهار بازیکن تشکیل می شود که چیدمان رایج آنها از این قرار است، 2 نفر در خط حمله، یک نفر هافبک و یک نفر در موقعیت بک، البته با تغییر تاکتیک تیم، این آرایش نیز قابل تغییر است.