ويژه نامه ماه محرم

[ابریشم]

تعزيه نامه

تعزيه نامه، عبارت است از متني كه تعزيه گردان براي اجراي تعزيه اي گرد آورده يا مي نگارد و پيش از آغاز تعزيه ميان شبيه خوان ها پخش مي كند . گاهي به تعزيه نامه نسخه نيز مي گويند .
پيشينه سرايش تعزيه را كه معمولا به صورت اشعار عاميانه توسط شاعراني گمنام و تعزيه گردانان سروده مي شد، به سال هاي مياني سده دوازدهم هجري مي رسد . زمينه پيدايي و تكامل تعزيه ها را نيز بايد در مرثيه ها جستجو نمود . سرايش مرثيه ها با زمينه رويداد كربلا از گذشته هاي تقريبا دور آغاز گشته بود، چنان كه شايد بتوان به اشعاري چند از حديقة الحقيقة سنايي را در ديباچه تاريخي مرثيه به شمار كرد. اما آغاز مرثيه سرايي با اين مفهوم مشخص و به گونه گسترده به سده نهم مربوط است . مرثيه سرايان نامداري چون رفيعاي قزويني ، كمال غياث شيرازي، ابن حسام قهستاني ، باباسودايي ابيوردي، تاج الدين حسن توني سبزواري، لطف الله نيشابوري و كاتبي ترشيزي نيز اشعاري در رثاي شهيدان كربلا سرودند . اما نامدارتر از همه اينها محتشم كاشاني است كه تركيب بند مشهور او جاني تازه در مرثيه سرايي ايران دميد، به گونه اي كه از آن پس سرودن مرثيه بسيار رايج گشت و در عهد قاجاريه به اوج خود رسيد . منابع داستاني تعزيه ها غالبا كتابهاي مقاتل و حماسه هاي ديني و احاديث و اخبار بوده اند . از جمله شاعراني كه در اين زمينه تلاشي ارزشمند كرده اند يكي ميرزا نصرالله اصفهاني (شهاب) است كه در دوره ناصرالدين شاه و به تشويق اميركبير به گردآوري و تكميل اشعار تعزيه پيش از خود پرداخت و خود نيز تعزيه هايي به نگارش آورد كه تعزيه مسلم، از جمله آنهاست، و ديگر بايد از محمد تقي نوري و نيز سيد مصطفي كاشاني (مير عزا) نام برد. كاشاني خود تعزيه گرداني بنام بود و « تعزيه حر » بدو منسوب است. ماندگاري برخي از تعزيه ها تا اندازه زيادي مرهون ذوق ادبي برخي از كارگزاران خارجي در ايران است . تني چند از اين كارگزاران از سر علاقه نسخه هايي از مجالس مختلف تعزيه را گردآوري كرده اند ، از آن جمله عبارتند از :