نام شناسی و ریشه واژه ها

[behnam5555]

من و گرز و ميدان افراسياب
اين ضرب المثل که از حکيم فرزانه فردوسي طوسي است در موردي به کار مي رودکه پهلواني را از حريف و هماوردش بترسانند و او را به انصراف و امتناع ازمقابله و محاربه با حريف و دشمن توصيه نمايند. پهلوان موصوف چون به نيرويقدرت و توانايي خود اطمينان دارد پوزخندي زده مصلحين خيرانديش را با ايننيم بيتي پاسخ مي دهد.

شعر بالا به سادگي تکيه کلام اين و آن نشد بلکه مسبوق به سابقۀ تاريخي شيرين و عبرت انگيزي است که شرح آن ذيلاً بيابد.

به طوري که مي دانيم فردوسي طوسي شاعر حماسه سراي ايران دربار سلطان محمودغزنوي را به علت اينکه نقض عهد کرده بود با خاطري ازده ترک گفت و به وطن مألوف خويش بازگشت. سالها از اين واقعه گذشت تا سلطان محمود غزنوي لشکر به هندوستان کشيد و در آنجا قلعه اي را محاصره کرد. چون از تسخير قلعه مأيوس شد قاصدي نزد کوتوال قلعه فرستاد و او را به اطاعت و تسليم دعوت کرد. سپسبه وزير خود خواجه حسين ميکال (حسنک) گفت:«اگر جواب بر وفق مراد نيايدتدبير چيست؟» حسنک با اطمينان قاطعه اين شعر را خواند:


اگر جز بکام من آيد جواب
من و گرز و ميدان افراسياب


سلطان محمود پرسيد:«اين شعر از کيست که در آن روح مردانگي وجود دارد؟» حسنک که باطناً شيعي مذهب و از علاقمندان و طرفداران جدي فردوسي بود و هميشه به دنبال فرصت مي گشت که آب رفت را به جوي باز آرد موقع را مغتنم شمرده جوابداد:«از بيچاره ابوالقاسم فردوسي است که سي سال رنج برده چنان کتابي تمامکرد ولي متأسفانه بر اثر سعايت ساعيان و حاسدان مغضوب و مطرود گرديد.» سلطان محمود بي نهايت متأثر شد که چرا چنين شاعر بزرگواري را از خود آزرده ورنجيده خاطر ساخت. در آن موقع چيزي نگفت و چون به غزنين بازگشت فرمان داددوازده شتر نيل بار کرده به طوس ببرند و ضمن عذرخواهي از ماوقع تحويل فردوسي دهند ولي معل الاسف هنگامي هديۀ سلطان از دروازۀ رودبار طبران واردشد که جنازۀ فردوسي را از دروازۀ رزان به گورستان مي بردند.