ریشه ی داستانی ضرب المثلها

[افسون 13]

ضرب المثل به رُخ کشیدن

این اصطلاح را هنگامی به کار می برند که با برشمردن خوبیهایی که به کسی کرده اند و یا بدیهایی که از کسی دیده اند ، او را خجالت زده کرده و از میدان به در کنند .

بر خلاف تصور بسیاری از فارسی زبانان واژه ی رُخ در این اصطلاح به معنی چهره و صورت نیست و ارتباطی با این معنا ندارد . این واژه از اصطلاحات بازی شطرنج و نام یکی از مهره های آن است . رخ نام مرغی عظیم الجثه و افسانه ای است که فیل و کرگدن را نیز می رباید و چون این مهره در بازی شطرنج اگر مانعی بر سر راه خود نداشته باشد از دور مهره هایی چون فیل و اسب را به راحتی از پای در می آورد این نام را بر آن نهاده اند ( لغت نامه ی دهخدا ) . شطرنج بازان نیز همیشه کوشش می کنند تا این مهره ی حریف را که پس از مهره ی وزیر مهمترین مهره است ، هر چه زودتر از میان بردارند و حریف را به شکست نزدیک تر نمایند . در اصطلاح بازی شطرنج هرگاه بازیکنی مهره ای را در کمین مهره ی رخ قرار بدهد تا در نخستین فرصت آن را
بکشد این کار او را را به رخ کشیدن می نامند .

با وارد شدن این اصطلاح در زبان عامه ، هر گفته یا کاری را نیز که هدف به شکست کشاندن کسی در بحث و استدلال دنبال نماید و مایه شرمندگی وی گردد به رخ کشیدن نامیده اند .