تیم برتون ( Tim Burton )

[دانه کولانه]

تیم برتون ( Tim Burton )

تیم برتون کارگردان و تهیه کننده مطرح آمریکایی در ۲۵ آگوست سال ۱۹۵۸ در ایالت کالیفرنیای آمریکا به دنیا آمد. برتون در منطقه بربانک متولد و بزرگ شد ، یعنی منطقه ای که قطب صنعت فیلم و تلوزیون در هالیوود بود. برتون که در دوران کودکی زندگی چندان خوبی نداشت و پدر و مادرش به دلیل مشغله زیاد ، توجه چندانی به او نمی کردند ، بزرگترین تفریحش دراز کشیدن مقابل تلوزیون و تماشای فیلم بوده. همین مسئله علاقه به فیلم و سینما را در او ایجاد کرد. برتون بلافاصله بعد از اینکه دبیرستان را به پایان رساند ، به انستیتوی هنر کالیفرنیا رفت و در آنجا در رشته انیمیشن دوره کارآموزی گذراند. بعد از گذراندن این دوره کار آموزی موفق شد در کمپانی والت دیسنی به عنوان دستیار انیماتور کاری برای خود دست و پا کند. برتون ابتدا در دیسنی چند انیمیشن کوتاه ساخت از جمله انیمیشنی به نام وینسنت ( ۱۹۸۲) که در چند جشنواره انیمیشن خوش درخشید. برتون همچنین برای دیسنی انیمیشنی ۳۰ دقیقه ای به نام فرانکنوینی (۱۹۸۴) ساخت. این انیمیشن پر احساس ماجرای پسری بود که سگ مرده اش را زنده می کند. این انیمیشن مورد پسند دیسنی قرار نگرفت و هرگز هم به نمایش در نیامد. برتون از تخیل اعجاب انگیزی برخوردار بود که با اندیشه های خاص و ویژه ای که داشت گره خورده بود. در واقع این دیدگاه ها با سیاست های دیسنی هماهنگی نداشت.
سرانجام برتون توانست در سال ۱۹۸۵ نخستین فیلم بلند خود را کارگردانی کند. این فیلم که ماجرای بزرگ پی وی نام داشت داستان کودکی را در قالب یک مرد بیان می کرد. قهرمان قصه پی وی هرمن نام داشت که در جستجوی دوچرخه گمشده اش به همه جا می رود. این فیلم به طور کامل امضای برتون را بر خود داشت. فیلمی شبه کارتونی درباره دوران کودکی با نگاهی سور رئال. برتون از جمله فیلم سازانی بود که به دلیل نبوغ خاصش به سرعت پیشرفت کرد و به زودی خود را در جرگه فیلم سازان مهم و قابل تامل هالیوود قرار داد.
برتون دومین فیلم بلند خود را با نام بیتل جویس در سال ۱۹۸۸ ساخت. فیلم بیتل جویس بسیار درخشان تر از ماجرای بزرگ پی وی بود. کمدی جذابی با جلوه های ویژه ماهرانه درباره زن و شوهر مرده ای که قصد دارند مستاجرین بدذات خانه شان را بیرون بیندازند و برای این کار از روحی وحشت ناک به نام بیتل جویس کمک می گیرند.
اما برتون آغازگز ساخت سری فیلم های بتمن بود. برتون در سال ۱۹۸۹ به سراغ یک کمیک بوک معروف درباره قهرمانی نقاب به چهره به نام بتمن رفت. این فیلم با هزینه ۵۰ میلیون دلار ساخته شد و بسیار مورد استقبال منتقدان و تماشاگران قرار گرفت. این استقبال کمپانی وارنر ( Warner Bros Picture ) را بر آن داشت تا سفارش ساخت قسمت دوم را به برتون بدهند. همچنین این موفقیت جریانی از به فیلم برگرداندن کمیک بوک ها را به راه انداخت.
فیلم بعدی برتون ، ادوارد دست قیچی (۱۹۹۰) ، فیلمی تلخ ، برخوردار از همه ویژگی های فیلم های برتون است. ادوارد دست قیچی ماجرایی افسانه ای درباره پسری به نام ادوارد است که به جای دو دست ، دو قیچی دارد. پسری که در شب کریسمس آرزویی جز اینکه به یک انسان معمولی بدل شود ندارد. جانی دپ ( Johnny Depp ) ، که بعد از این فیلم در چند پروژه دیگر نیز با برتون همکاری کرد ، در این فیلم در نقش ادوارد بازی بسیار خوبی از خود ارائه داد.
در سال ۱۹۹۲ ، برتون دنباله ای را که برای بتمن به کمپانی وارنر قول داده بود ساخت. این دنباله بتمن باز می گردد نام داشت و خوش ساخت تر از فیلم قبلی بود.
برتون در سال ۱۹۹۴ فیلم ادوود را ساخت. این فیلم درباره زندگی و فیلم های بدترین کارگردان تاریخ سینما به نام ادوارد. دی.وود.جونیور ( Edward D. Wood.Jr ) بود. برتون ، خودش این فیلم را یکی از بهترین و کامل ترین فیلم هایش می داند. این فیلم نامزد دریافت نخل طلای جشنواره کن بود.
برتون در سال ۱۹۹۶ به سراغ یک پروژه بزرگ درباره حمله موجودات مریخی به کره زمین رفت. فیلم ، مریخ حمله می کند ، نام داشت. این فیلم چندان مورد توجه قرار نگرفت اما تصویری که برتون از موجودات فضایی ارائه داد در نوع خود جذاب بود. فیلم بعدی برتون ماجرایی هراس آور درباره یک قاتل زنجیره ای خونخوار در انگلستان قرن نوزدهم بود. فضاسازی فیلم همان فضاسازی فیلم های برتون بود اما ماجرایی که برتون بر روی آن دست گذاشت با فیلم های قبلی اش متفاوت بود. در هر حال اسلیپی هالو فیلم موفقی از آب در آمد. در این فیلم جانی دپ در نقش یک کاراگاه ظاهر شد.
برتون فیلم سیاره میمون ها را در سال ۲۰۰۱ ساخت. سیاره میمون ها با گریم های فوق العاده ای که هنرپیشه های معروف را به شکل موجوداتی میمون نما در سیاره ای دیگر در آورده بود مورد توجه تماشاگران قرار گرفت.
ماهی بزرگ با فضایی فانتزی ، شاد و سرشار از امید فیلم بعدی برتون بود : با توصل به رویاها جهان زیباتر است. ماهی بزرگ از بازی های جذاب بازیگرانش برخوردار بود ، بازیگرانی که به خوبی توسط برتون هدایت شده بودند.
چارلی و کارخانه شکلات سازی ( ۲۰۰۵) ، فیلمی کاملا فانتزی است ، بر گرفته از همه تخیلات و دنیای ذهنی برتون. ویلی ونکا ( با بازی جانی دپ ) ، کودک- مردی است که حسرت خوردن شکلات و شیرینی موجب شده او بزرگترین کارخانه شکلات سازی را بسازد و خوشمزه ترین شکلات ها را تولید کند ، در حالی که همیشه سایه پدری که دندان پزشک بوده و خوردن شکلات را برای او ممنوع می کرده را در زندگی اش احساس می کند. ویلی ونکا در پی آن است که با سپردن کارخانه اش به کودکی که لیاقتش را داشته باشد این کارخانه را که چیزی جز کارخانه شادی سازی نیست همیشه پا بر جا نگاه دارد.
در پروژه بعدی برتون بار دیگر به حرفه اصلی اش انیمیشن سازی روی آورد و انیمیشنی درخشان ، زیبا و جذاب را بر گرفته از موضوعی که همیشه به آن علاقه نشان داده یعنی تقابل و در هم پیچیدگی دنیای زندگان و مردگان را به شیوه استاپ موشن عرضه کرد. این انیمیشن ، عروس مرده ، نام دارد.

برتون با وجود آنکه در اواخر دهه چهارم زندگی اش به سر می برد اما هنوز کودکی اش را حفظ کرده و رویا پردازی را در متن آثارش قرار می دهد. به نظر نمی رسد برتون به فکر تغییر مسیری باشد که تا به اینجا طی کرده.
گزیده فیلم شناسی تیم برتون ( در مقام کارگردان )
• وینسنت ( ۱۹۸۲- Vincent )
• فرانکنوینی ( ۱۹۸۴- Frankenweenie )
• ماجرای بزرگ پی وی ( ۱۹۸۵- Pee-wee’s Big Adventure )
• بیتل جویس ( ۱۹۸۸- Beetle Juice )
• بتمن (۱۹۸۹- Batman )
• ادوارد دست قیچی ( ۱۹۹۰- Edward Scissorhands )
• بتمن باز می گردد ( ۱۹۹۲- Batman Returns )
• ادوود ( ۱۹۹۴- Ed Wood )
• مریخ حمله می کند ( ۱۹۹۶- Mars Attacks! )
• اسلیپی هالو ( ۱۹۹۹- Sleepy Hollow )
• سیاره میمون ها ( ۲۰۰۱- Planet of the Apes )
• ماهی بزرگ ( ۲۰۰۳- Big Fish )
• چارلی و کارخانه شکلات سازی ( ۲۰۰۵- Charlie and the Chocolate Factory )
• عروس مرده ( ۲۰۰۵- Corpse Bride )
گزیده جوایز و افتخارات
• نامزد دریافت جایزه اسکار بهترین انیمیشن در سال ۲۰۰۶ برای انیمیشن عروس مرده.
• نامزد دریافت نخل طلای جشنواره کن برای فیلم ادوود در سال ۱۹۹۵.
• نامزد دریافت جایزه ویژه کارگردانی ، موسوم به جایزه دیوید لین از جشنواره بافتا برای کارگردانی فیلم ماهی بزرگ در سال ۲۰۰۴.
• و…