شباهتهاي تخت جمشيد هخامنشي و اصفهان عصر صفوي

[deltang]

شباهت های تخت جمشید و اصفهان عصر صفوی-بخش دوم

اصفهان اين عصر توسط سلسله صفوي توسعه يافته و در واقع بنا گرديده است. جد صفويان شيخ صفي الدين اردبيلي عارف مشهور است. يكي از اعقاب شيخ صفي الدين،اسماعيل،در سال 907 ﻫ ،در پي يك سلسله مبارزات جدي تاج و تخت ايران را بدست آورد و شاه اسماعيل ناميده شد. وي سلسله صفوي را كه از 907 تا 1148ﻫ در ايران سلطنت كرد تأسيس نمود. اين سلسله مذهب تشيع را در ايران رسمي نمود و در راه اتحاد قبايل و همبستگي قسمتهاي مختلف ايران و توسعه آن قدمهاي بلندي برداشت. ثبات لازم بدست آمد و موجب ايجاد شاهراهها و بناي كاروانسراها و رونق اقتصاد گرديد.

اين شرائط رونق و تمركز هنري در پي داشت و در بين رشته‌هاي مختلف هنري،معماري مقام ارجمندي احراز كرد. اين هنر تقريباً بتمام سنتهاي گذشته توجه نمود و گوئي ميخواست تمام عظمت‌هاي گذشته از جمله عظمت‌هاي دورة هخامنشي را زنده كند و پيوندهاي عصر خود و دورة هخامنشي را مستحكم سازد. قسمت عمدة عمليات معماري عصر صفوي در شهر اصفهان صورت گرفت كه براي شناسائي بيشتر مختصري از جغرافياي تاريخي آن بيان ميشود. اصفهان در جمله آباديهائي است كه گرد يكديگر حلقه زده و در ارتفاع بيش از 1500 متر در پايه شرقي كوههاي زاگرس قرار گرفته است. اين شهر در امتداد شرقي كوهستان مزبور واقع گرديده و از روزگار پيشين پيوسته گذرگاه لشكريان و بازرگانان بوده است. اين شهر از جمله اقامتگاههاي سلطنتي شهرياران هخامنشي بوده و در تواريخ قديم بنام گابا يا گبي و در پارس عليا معرفي گرديده است. اصفهان در دورة اشكانيان و در زمان سلطنت ساسانيان مراكز استان وسيعي بوده ولي از آثار آن وقت چيزي جز اسم اين شهر باقي نمانده است. اصفهان در دو قرن اول هجري زير سلطه خلفا بود و در سال 319 هجري جزو قلمرو قدرت مرداويج زياري گرديد.

اين شهر مدتي در تصرف آل بويه (448-320 ﻫ ) بود و در سال 443 هجري بدست طغرل سلجوقي افتاد و چندي بعد پايتخت امپراطوري وسيع سلجوقيان شد. سپس اين شهر زير نفوذ خوارزمشاهيان قرار گرفت و بالاخره بتصرف مغول درآمد. در اواسط قرن هشتم هجري بتصرف آل مظفر (795-713 ﻫ) در آمد و در 790 هجري توسط لشكريان امير تيمور لنگ قتل عام شد. آنگاه قره قوينلوها (874-782 ﻫ) و آق قوينلوها (908-780 ﻫ) آنرا تصرف كردند و پس از آن نوبت به دورة صفوي رسيد7. در زمان شاه عباس كبير،پنجمين سلطان صفوي (1038-995ﻫ)،اصفهان به عنوان پايتخت رسمي كشور ايران انتخاب و جشنهاي نوروز سال 1006 هجري (1598 ميلادي) در آن شهر برپا شد. شاه عباس تصميم گرفت،پايتخت خود را عالي ترين و با شكوه ترين شهرهاي دنيا سازد. وي براي بزرگ كردن اولين كاخ خود،عالي قاپو،بهترين معماران و هنرمندترين استادان كاشي ساز را از نقاط مختلف،حتي از هند،آورد و بكار گماشت7. يكي از مجموعه‌هاي ساختماني مهم اين شهر بناهاي اطراف ميدان شاه است. اين ميدان قبل از آنكه شاه عباس مقر فرمانروائي خود را به اصفهان منتقل كند در مركز آن شهر وجود داشت. شاه عباس مبلغ مهمي براي زيبائي و آرايش آن اختصاص داد8. ميدان شاه همواره مورد بازديد و تحسين مسافران و جهانگردان داخل و خارج ايران بوده و هست. بناهاي اطراف آن عبارتست از:

۱- عالي قاپو- شاه عباس جشن هاي نوروز 1006 هجري را در اين كاخ بر پا داشت و بلافاصله به توسعه آن پرداخت تا احتياجات او را از حيث دربار و حرمسراي سلطنتي تأمين نمايد. اين بنا قبل از آنكه شاه عباس اصفهان را بپايتختي انتخاب كند در كنار ميدان شاه،از زمان تيموري،وجود داشت. شاه عباس ساختمانهائي بر قسمت جلو آن افزود و طبقاتي در روي آن ساخت و پس از اتمام كار ديوانخانه و حرمسراي خود را در طبقات مختلف آن قرار داد. در هر طبقه اين بنا يك تالار كوچك در وسط و راهروها و دهليزهاي متعدد در اطراف آن وجود دارد. درسمت ميدان شاه ايوانهائي ساخته شده كه در آنها مي نشسته و بميدان و مناظر اطراف نگاه ميكرده اند. زيبائي اين كاخ بواسطه ديوارهاي آن بوده،كه طبق گفته جهانگردان از جمله پيترودولاواله از بالا تا پائين زرين و با مذهّب كاريهاي عالي و رنگارنگ مزين بوده است. برطبق گفته همين جهانگرد سقف‌هاي آن تماماً زرين و مشتمل بر نقوش برجسته زيبا بوده و بعضي اطاقها نيز با قطعه چوبهاي جفت وجور شده تزيين يافته بوده است. نخستين مدخل كاخ همان عالي قاپو يا در بلنداست كه نام خود را بتمام بنا داده است. برفراز اين مدخل ايوان بزرگي قرار دارد كه سقف مسطح آن بر روي سه رديف ستونهاي بلند كه جمعاً 18 عدد است،استوار گشته و در ميانش حوض يشمي با سه فواره زيبا جلوه ميكرده است. در همين ايوان شاه شركت مي جسته و به تماشاي مسابقه‌ها و چوگان بازي و تيراندازي و رژه ارتش ميپرداخته است.۹


2- مسجد شيخ لطف الله – اين مسجد در مقابل عالي قاپو واقع است. ساختمان آن در 1011 هجري آغاز شده و در 1028 خاتمه پذيرفته است. مدخل مسجد و راهرو و گنبد و محراب آن هر يك بعلت كاشي‌ها و موزائيك‌هاي مرغوب از شاهكارهاي هنري است. مدخل تالار مربع مسجد نيز شامل كاشيهاي زيبا و موزائيك‌هاي كم نظير و كتيبه‌ها و قطارپيچهاي فيروزه اي و پنجره‌هاي مشبك كاشي مي‌باشد. ارتفاع گنبد در حدود 32 متر است و كاشيكاري زير سقف آن با طرح لوزي و ريزه كاريهاي خاص صورت گرفته است. محراب موزائيك و مقرنس كاري آن نيز از لحاظ هنر كاشي سازي در زمره آثار هنري مهم است۱۰.

برگرفته از:

"شباهتهاي تخت جمشيد هخامنشي و اصفهان عصر صفوي".هنرومردم دوره 9،شماره 107و108 (شهريور ومهر50)- شادروان دكتر عباس زماني استاديار دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران

پاورقی ها:

8- آثار ايران،ص 79 و 80.
9 و 10 و 11- ايضاً آثار ايران،ص 56 تا 67 و 75 تا 77 و 91 تا 93.