طومار تاریخ

**behnam5555** · #11 07-22-2013

داستان سيزده بدر:

سيزدهمين روز از سال جديد فرا رسيد و مردم چونان رسم پيشينيان براي بدر کردن سيزده نحس سال‌شان به طبيعت مي‌روند تا سيزده‌بدر کنند. اين رسم هرسال در ايران برگزار مي‌شود اما هنوز بحث‌هاي زيادي پيرامون نحوست سيزدهم فروردين و يا نحس بودن عدد سيزده وجود دارد. با اين‌حال گفته مي‌شود که در ايران باستان هيچ يک از اعداد نحس و بد شوم نبوده و هر روز ماه به يک نام زيبا خطاب مي‌شده است.
در فرهنگ ايراني، هيچ يک از روزهاي سال «نحس» و «بديمن» يا «شوم» شمرده نشده، بلکه چنانچه مي دانيم هر يک از روزهاي هفته و ماه نام هايي زيبا و در ارتباط با يکي از مظاهر طبيعت يا ايزدان و امشاسپندان داشته و دارند، و روز سيزدهم هر ماه خورشيدي در گاهشماري ايراني نيز «تير روز» نام دارد که از آن ِستاره ي تيشتر، ستاره ي باران آور است؛ و نياکان ما از روي خجستگي، اين روز را براي نخستين جشن تيرگان سال، انتخاب کرده اند.
همچنين در هيچ يک از متون کهن و هيچ دانشمند و نويسنده‌اي، از اين روز به بدي ياد نکرده‌اند بلکه در بيشتر نوشتارها و کتاب‌ها، از سيزدهم نوروز با عنوان روزي فرخنده و خجسته نام برده اند.

براي نمونه کتاب «آثار الباقيه» جدولي براي سعد و نحس بودن روزها دارد که در آن جدول در مقابل روز سيزدهم نوروز کلمه «سعد» به معني نيک و فرخنده آورده شده است.

اما پس از حمله اعراب به ايران از اين رو که اعراب هفت روز در هر ماه را نحس مي دانستند و سيزدهمين روز از هرماه نيز جز اين روزها بوده، روز سيزدهم فروردين را هم نحس خواندند.

از سويي ديگر پس از نفوذ فرهنگ سامي نوبت به رخنه فرهنگ اروپايي در زمان حکومت صفويان رسيد که در اين فرهنگ نيز عدد 13 را نحس مي دانستند، و هنوز هم با پيشرفت هاي علمي و فن آوري پيشرفته اروپا، اين خرافات عميقا در دل بسياري از اروپاييان وجود دارد که در مقايسه با خرافات شرقي، شمارگان آن ها کم نيست و مثال هاي بسيار ديگري مانند «داشتن روزي بد با ديدن گربه ي سياه رنگ»، «احتمال رويدادي شوم پس از رد شدن از زير نردبام» يا «شوم بودن گذاشتن کليد خانه روي ميز آشپزخانه»، «خوش شانسي آوردن نعل اسب» و بسياري موارد خرافي ديگر ديده مي‌شود.

اما تنها چيزي که در فرهنگ ايراني مي توانيم درباره عدد سيزده پيدا کنيم، «بد قلق» بودن عدد 13 به خاطر خاصيت بخش ناپذيري آن است. به قول "ويل‌دورانت" از آنجا كه دوازده عددي بوده كه به 2 و 3 و 4 و 6 بخش‌پذير بوده و عدد كاملي به شمار مي‌آمده و درست بعد از آن عدد سيزده است كه به هيچكدام از آن اعداد بخش پذير نيست، نحس شده است. از سوي ديگر مسيحيان؛ يهوداي خيانت‌كار را سيزدهمين آن دوازده نفر مي‌دانند.

از سوي ديگر گفته مي‌شود که عداد خدايان در يونان باستان دوازده بوده اما وقتي سيزدهمي وارد مي‌شود يكي از آنها را مي‌كشد و خود به جاي او مي‌نشيند و از آن به بعد همه چيز به هم مي‌ريزد و اوضاع خراب مي‌شود.

سيزدهم فرودين ماه که تير روز نام دارد و متعلق به فرشته يا امشاسپند يا ايزد سپند (مقدس) و بزرگواري است که در متون پهلوي و در اوستا تيشتر نام دارد و جشن بزرگ تير روز از تير ماه که جشن تيرگان است به نام اوست.

فروردين ماه هنگام جشن و سرور و شادماني و زمان فرود آمدن فروهرها است؛ از سوي ديگر تير روز از اين ماه نخستين تير روز از سال است که در ميان ايرانيان باستان بسيار گرامي بوده و پس از دوازده روز جشن که يادآور دوازده ماه سال است، روز سيزدهم را پايان رسمي روزهاي جشن نوروز مي دانستند و با رفتن به کنار جويبارها و باغ و صحرا و شادي کردن، جشن نوروز را با شادي به پايان مي‌رساندند

همانطور که پيشينه ي جشن نوروز را از زمان جمشيد مي دانند درباره ي سيزده به در (سيزده بدر) هم روايت هست که : «جمشيد، شاه پيشدادي، روز سيزده نوروز را در صحراي سبز و خرم خيمه و خرگاه بر پا مي کند و بارعام مي دهد و چندين سال متوالي اين کار را انجام مي‌دهد که در نتيجه اين مراسم در ايران زمين به صورت سنت و آيين درمي آيد و ايرانيان از آن پس سيزده بدر را بيرون از خانه در کنار چشمه سارها و دامن طبيعت برگزار مي کنند ...»

اما براي بررسي ديرينگي جشن سيزده بدر از روي منابع مکتوب، تمامي منابع مربوط به دوران قاجار هستند و گزارش به برگزاري سيزده به در در فروردين داده‌اند، از همين رو برخي پژوهشگران پنداشته اند که اين جشن بيش از يکي دو سده ديرينگي ندارد.

از سوي ديگر مراسم مشابه‌اي که به موجب کتيبه‌هاي سومري و بابلي از آن آگاهي داريم، آيين هاي سال نو در سومر با نام «زگموگ» و در بابل با نام «آکيتو» دوازده روز به درازا مي کشيده و در روز سيزدهم جشني در آغوش طبيعت برگزار مي شده. بدين ترتيب تصور مي شود که سيزده بدر داراي سابقه اي دست کم چهار هزار ساله است.

اما درباره نحسي روز سيزده و سيزده‌بدر «ميرجلال‌الدين كزازي» مي‌گويد:« اين جشن و آيين از آن روي نزد ايرانيان پايدار برگزار مي‌شود كه ماه فروردين، ماهي‌ست سپند و گرامي. زيرا هم سال نو با آن آغاز مي‌شود و هم بهار كه خجسته‌ترين رويداد كيهاني و گاهشمارانه كه حراج‌مندي بهاري (اعتدال ربيعي) است در نخستين روز از آن روي مي‌دهد، هنگامي كه خورشيد به باره بره (برج حمل) مي‌رسد. سيزدهمين روز اين ماه روزي‌ست كه ديگرگون شمرده مي‌شود. ايرانيان اين روز را خجسته نمي‌دارند و آن را به فال نيك نمي‌گيرند. پس از آن روي كه از بيشگوني اين روز بركنار بمانند به دامان دشت و دمن پناه مي‌برند و مي‌كوشند كه اين روز را بام تا شام در دامن سبزه و درخت و در كنار آب روان بگذرانند، زيرا در باورشناسي ايراني، سبزه و آب بسيار خجسته هستند و پديده‌هايي پاك و اهورايي. ما اين هر دو را در خوان آييني نوروز نيز باز مي‌يابيم. يكي از بايسته‌هاي اين خوان يا هفت نملاد نوروزي كه هفت سين ناميده مي‌شود، سبزه است. افزون بر آن همواره جامي پر از آب نيز بر اين خوان نهاده مي‌شود كه سيبي سرخ يا ماهي‌اي سرخ و خرد در آن شناورند. يكي از رسم و راه‌هاي سيزده ‌به‌در آن است كه سبزه خوان نوروزي را ايرانيان به همراه مي‌برند تا آن را به آب روان بسپارند. پيوند اين دو كه هر دو همايون و بشگون هستند، خجسته و فرخنده است. ايرانيان بدين شيوه مي‌كوشند كه خود را از گزند گجستگي سيزدهمين روز از نوروز و فروردين‌ماه برهانند تا سالي يكسره خرم و خجسته در پيش داشته باشند.»

همچنين كتايون مزداپور نيز درباره ريشه‌هاي اين روز توضيح داد:« در نوروز، دوازده روز به نشانه دوازده ماه جشن گرفته مي‌شود و آخرين روز آن كه روز سيزدهم است، آشوب زمانه فرا مي‌رسد و مردم براي آنكه اين آشوب را برهانند، به طبيعت مي‌روند.»

مزداپور درباره ريشه‌هاي راه و رسم سيزده‌ به‌در به ميراث خبر گفت:« دكتر ارفعي مفصلا در‌باره اسناد و مدارك به‌جا مانده از نوروز گفته است. از نوروز در اسناد و مدارك بين‌النهريني چيزهايي به‌جا مانده است كه قدمت آن نشان مي‌دهد. البته در ايران اين رسم ماندگار مانده و امروز نيز جشن نوروز در آن گرفته مي‌شود.»

همچنين آرش نورآقايي که تحقيق بسياري روي اعداد انجام داده است مي‌گويد: «13 نزد اغلب ملل، نحس، شوم و نامبارك شمرده مي‌شود و در طول قرن‌ها سعي شده از استفاده از اين عدد پرهيز شود. اما عدد 13 سكه‌اي است كه دو رو دارد و در واقع يك نوشدن و زايش دوباره را تداعي مي‌كند. مي‌دانيم كه سيستم شمارش در برخي از نقاط دنياي باستان دوازده دوازدهي بوده، بنابراين عدد سيزده مي‌تواند مفهوم پايان يك دوره و شروع دوره‌اي جديد را تداعي كند.»