ضرب المثل های کردی .....

[behnam5555]

به ره و بالینو ویت مه حکه م که ره که سی به دز به ر مه که ره

که چه ل هه ر ئاننه ش حه سابا تا تاقیله کیش گنوره

که چه ل سه ره و ویش وریو سه ره و یو ته ری کرنو

سه ریوه که نه ئیشو سه راپیچه ش مه به سا

بیه نما بیه نما حه ساب نیا هه نما هه نما حه سابا

واتشا به وشتری ئانه چی؟ ئاننه ملت دریژا واتش ئانه گرد دووره وینیم که رده ن

لکیوه که تاوی به ده سی که ریشه وه مه وزه ش ددانی

نه وس گیره ش مشتین وه رش ده ده شتین

ته وه نی یاگیو ویشه نه قورسه نه

به ئاسنینی گناوه به چوکله ینا

گومی هه تا قووله بو مه لیش وه شه نه

گول جه سه وروگانه هور می

ده سو وارده ی دریژا

وارده وه را جایشا نیه نه

مالو نه وه ری په ی وارده وه ری

تا فه رز مردا بو سوننه ت به تالا

به گوشیش مارو به گوشیش ویارو

کته نه یاوی لاو دمه ی واچی سولا

جن به جنی خوو جنیچ به ئاساووانی

ژه نی گوله پاییزینه روه ن که رو

هیچکه س به دو و ویش مه واچو تشا

ژه ژوو ده س مارو مازیو به چکه که یشه ره ماچو قوربانه و روله ی ساف و سولیم بوو

به ق ئانه ن که جه دامگانه وه نو

چه نیوه چه قنینه که سی گوچه وه نیوه ت چه قنانه

دار هه تا پوازیو ویش نه بو مه ترکو

ئاویر وه ختی که گیسیانه ته ر و وشک پیوه ره سوچیا

سه ریوه که نه ئیشو سه را پیچه ش مه به سا

ولی بی دره ی نیه نه

بی وه ی نیشه ره وه ی په ی پیدا بو

هه میشه ی مانگه په شتو هه ورینه مه مه نو وه

کوری ئازا مالش په ی چیش؟ کوری لات(ته مه ل) مالش په ی چیش؟

ژیری هه رمانی که را شیتی ته ماشه که را

گرد روی جه ژنه نیه نه

ئی جه ژنی په ی گرد که سی بارکه (موباره که)نیه نه

چه نیو وه رگی دمه وه رو چه نیو مه یی شیوه ن که رو

گه له وه رگ زیان مه که رو

ژه نی گوله پاییزینه روه ن که رو

نموونه و ده شتی مشتین

موچیاری سه رش تالا بنه ش شیرینه نه

گه رمی(گه نمی)ما پیوه مه گریا

ویش میرو ویش مه لا

زه ره ر جه هه ر یاگیوه نه وه رش گیری قازانجا

جه هه ننه م به ره شه نه گیلیوه خاسا

ریش که نه بنیه سمیلیوه

تمه نی ئه دا شه نه یو تاته ش

نو(۹)یچ سه رو ده(۱۰)ی

دوله ی په ر ئاشتیو یانه ین

پاسار بژنه وه بنیوار چه نیو توما

شه ر جه به تالی خاسته را

سمه ره کونی مدو واره

تیکه و به را وه ش له زه دا

ژه ژوو روله و ویش په سینو

لچ به ددانی نه زانو

نو(۹) کوته ریت با گه وره که یشا هور گیره په ی مرو وشکنانی

نه باورت بو به خوه و حاکمی نه به ساو زمسانی

وه ختی که وا گنو گرد که س ده س تاقیلیو ویشه ره کوکنو

بزه شه قیش وریینی لوی نانو شوانه ی وه ری

واتشا به که سیوه قسیو ویت چکوت ژنیه واتش ئه چاگه قسیو یوته ریشا که رده

نامیوه زله و ده ریوه ویران

ده رده داریوه ئیننه و حه کیمیوه زانو

وه ختی که لک و کار مه که روت به یار وه ختی چزوبز مه که روت به دز

دوس دژمه ن جه ته نگانه نه تاقیی کریاوه

گومی هه تا قووله بو مه لیش وه شته ره نه

[behnam5555]

ئه‌گه‌ر لێگه‌ڕێ شۆفاری به‌دفه‌ڕ
ئاو ده‌خواته‌وه‌ گورگ له‌گه‌ڵ مه‌ڕ

وتیان به‌ ڕێوی شاهیدتكێیه‌؟
وتی كلـكی خۆم، باوه‌ڕم پێیه‌


چكۆله‌ترین كرده‌وه‌یئینسان
له‌ سه‌د قسه‌ی زل باشتره‌ دیسان

بۆ ئیشی بچوك، قه‌ت تێمه‌كۆشه‌
گۆم هه‌تا قووڵ بێ بۆ مه‌له‌ خۆشه‌

ئه‌گه‌ر قسه‌ی حه‌ق له‌ من ده‌پرسی

تێر ئاگای نییه‌ هه‌رگیز له‌ برسی

به‌و كه‌سه‌ ده‌ڵێن عاقڵ و وشیار
دو جار له‌ جێیه‌ك پێوه‌ی نه‌دا مار

ئاوری بن كایه‌، بۆسۆی لێنایه‌

دزی خۆماڵی له‌ گرتن نایه‌

ئه‌گه‌ر بكه‌ویه‌ به‌ر هه‌ڵمه‌تی شێر

قه‌ت په‌نا نه‌به‌ی بۆ ڕێوی بێخێر!

وه‌ختێك ئه‌زانی مانای حه‌وسه‌ڵه‌

به‌ كه‌وچكه‌ ئاوی نه‌كه‌ویه‌ مه‌له‌!

میوان نایه‌وێ سفره‌ت ڕه‌نگین بێ!

نانت جۆیین بێ و خوڵقت گه‌نمین بێ!

بۆ ئه‌م نه‌زیلـه‌ش گوێ ڕابدێره‌

چێشتی پڕ كابان، بێخوێ یا سوێره‌

[behnam5555]

۱)ئه گه ر حوشتر بالی هه بوایه

له سه ر بانان ده نیشته وه.

۲)ئه گه ر پیاو که وته بیرئ

چ گه زیک و چ نیو گه ز.

۳)ئه گه ر قازمه ی له به ردی دا جاری
یه که م قازمه کویره و جاری دووهه م خاونی.

۴)ئه گه ر قسه کردن زیوبئ

ئه وانه کردنی زیره.

۵)ئه گه ر مردن نه بوایه

بنیام بنیامی ئه خوارد.

۶)ئاوی ئه خوا و دانی ناخوا.

۷)ئاوی داگه به جێگه ماڵیا.

۸)ئاوێزان له گورێزان خاستره.

۹)ئاوی پایزان بیده به ئازیزان.

۱۰)ئاوی تاڵ وسوێرمان پێکه وه خواردوه ته وه.

۱۱)ئاوی لێژێ ، گۆشتی کێژێ.

۱۲)ئاوی سارد ده چێشتی کوڵیو مه که .

۱۳)ئاو له بناوانی یه وه شلوێ یه.

۱۴)ئاور نه گه یشته جێگا،دوو که ڵی لێ هه ڵستا .

۱۵)ئاوالان بۆ خوت ده بینیه وه.

۱۶)ئاو رۆچکان ده کاته وه.

۱۷)ئاوری له له سه ر پشتی بکه وه،له حاستی خۆی نابزوێ .

۱۸)ئاور ته ر ووشک ناناسێ .

۱۹)ئاوس بوون به دزی،زان به ئاشکرا.

۲۰)ئاوسێ له ئاوسێ ئه گرێ سه راسێ .

۲۱)ئاودان بێ چه مچه ماڵ ،گه له له که ژو شوان له ماڵ .

۲۲)ئاهووی نه گیریاک ئه وخشێ .

۲۳)ئاهووی مانیاک ئه گرێ.

ئاه وهه ناسه ها به شۆنته وه.

۲۴)ئاه وهه ناسه ی نه تگرێ .

۲۵)ئاهی دایکی هه تیم بتگرێ .

۲۶)ئاهی بزنه مسکینێ ،کێوان له بنه ره ت دێنێ.

۲۷)ئای چه ند سه یره ،قولانجه یش ته یره.

28)ئاخ چی بکه م بۆبه ڵمه برنجه که ی شاره زوور.

29)ئاخرپیری مه عره که گیری.

30) ئاخر عومری ئه وڵ ماڵ داری .

31) ئاخرمن کراسێ له تۆ زیاترم دریگه.

[behnam5555]

32) ئاخرنۆکه ری ،کولووچه ی شه کری.

33)ئاخری سه رخوه ت ئه نی به کۆسێکه وه کۆسپێکه وه .

34)ئاخورخوه ی گوم ناکا.

35)ئاخوری به رزه .

36)ئاداری به سه ر پاداری نه ماوه.

37)ئادار مه شکه له دار،لێره ش نه ، لهزه نگار .

39)ئادار نه بێ خه تا کار،خه له دێنێ چنگ وبار.

40)ئادارناچێ بێ دۆ،نیسان ناچێ بێ جۆ.

41)ئاده می ته سیری بێ باڵه.

42)ئادمیزادله دین دهبێ، به ڵام له خوێن نابێ.

43)ئارد ده ته قێنێ، قنگ ئه له قێنێ.

44)ئاردی بێژراوه وسۆسی رژاوه.

45) ئاردی ورد له ماڵ خاوه نی ده ردێ .

46) ئاردی جه واڵمان خواردووه،ئاوی هه مبانه ی ماوه.

47)ئاغاببێ به پرد به سه ریا مه رۆ.

48)ئاشێ ده نگی دێ و ئاردی دیار نیه.

49)ئاشی ئاولێ براو.

50)ئاش هه ر ئه وه نده یه ئاشه وان بیقه پێنێ.

51)ئاسیاوئاوکه فتیک.

52)ئاسمان و ریسمان.

53)ئارد بیخ درک جه مه و ناوێته و.

54)ئاردی رویگه و سۆسی ماگه.

55)ئاردی بده ئارد بێژێ، بانیوه ی برێژێ.

56)ئاو ئاگر ئامانیان نیه.

57)ئاو مه که ملیا،خوه ی ئه روێ.

58)ئاگری ئێواره له هی به یانی به پیت تره.

59) ئامۆزاو پوورزا قسه ی ژنانه، دڵسۆزی باش ئه مرۆجزدانه.

60)ئاو پاکی کرده ده ستیا.

61)ئاو ته وبه ی کرده سه ریا.

[behnam5555]

62)ئاو حه وزه که سه رده.

63)ئاو ئه کاته بێژینگا.

64)ئاوئه زایته ده می.

65)ئاوله ئاسیاو که فت.

66) ئاولیڵ ئه کا و ماسی ئه گرێ.

67) ئاولیڵ مه که.

68)ئاو له سه ری ده رچووگه.

69)ئاو له ده ستی ناتکه.

70)ئاو له سیکیا خه مه ره ناکا.

71)ئاوله دنگا ئه کوتێ.

72)ئاوله جێگه یه کا بمێنی ئه گه نی.

72)ئاو که وته ده س شمر.

73)ئاو کرا به مل ئاگرا.

74)ئاو شۆن خۆی گوم ناکا.

75)ئاورێگه ی خۆی ئه کاته وه .

76) ئاوی زۆرئاوی که م ده با.

77)ئامیان حه وت قازانێ .

78)ئاگرکه کووژایه وه.

79)ئاگرنه که فێته کادانه کۆنه.

80)ئاو بتبا،له پردی نامه رد مه په ره وه.

81)ئافه رین له شێرت .

82)ئه قڵ تاجی زێرینه له سه ری هه موو که س نیه.

83)ئاقڵی که سک و سووری په یدا کردوه.

84)ئافره ت ته رازووی ژیانه.

85)ئافره ت ئاواتی پیاوه.

86)ئافره تی شه رمن شارێک دێنێ ،پیاوی شه رمن بزنێک.

87)ئافره ت وماڵیان گوتووه.

88)ئافره ت له پراسووی چه پ دروست کراوه،بته وێ

راستی که یته وه ده شکێ.

89)ئافره تی چاک قه ڵایه کی گرینگه.

90)ئاکارت وه ک مشاربێ باشه،هه م بۆلای خۆته،هه م بۆئه و لاشه.

91)ئاغاو نۆکه ران لێک راست بوونه وه قوربان قوربان له بیر چوونه وه.

92)ئاغا رۆخوا شوکر.

[behnam5555]

به لالولالو ویش دالامه وه بی به ره ش ماری داش به پامه وه

ئه سپیوه چل ساله نه تالیم بدریو په ی ساراو مه حشه ری خاسه ن

باره تفه نگ بنیه ئه و هه ری هه ر وه رگ موه روش

به د به خت ئاکاروانه نه سه رقا فله ش هه ره بو

به دوی چیوان دل وه ش مه که ره ساله ی دوه وه هاره ژه نی شه ده لاره

پرده وزالمی زوو مه رژو

په رساشان قاتری بابه ت کین واتش ئه سپ لالومه ن

توته تا ناته وانه ن میهره بانه ن

جه فره ژیوایان مه په رسه جه فره گیلایان په رسه

چه نیوعه سلان گردو فه سلان

[behnam5555]

- فه رزان مه ده به قه رزان( فه رزی خوت به قه رزی خه لک مه ده ):

آدم عاقل نقد را به نسیه نمی دهد.

- قه زای دیزه له گوزه که وت :

گنه کرد در بلخ آهنگری

به شوشتر زدند گردن مسگری

- قشقه ره به خورایی پشتی گامیش ناخورینی
معادل : بویه پیت ده لیم مامه چوله که م بو بگری :

هیچ گربه ای محض رضای خدا موش نمی گیرد.

- قه ل به قه ل ده لی روت ره ش :

آبکش به آبکش می گه دو سوراخه.

دیگ به دیگ می گه روت سیاه.

- کاتی پیوانه پر بی ، بیکه یه سه ر لیی ده رژی :

فواره چون بلند شود سرنگون شود.

- کاله ک خوری یان بیستان رن :

خربزه خور تو را به پالیز چه کار؟

انگور خور از باغبان مپرس.

از آسیا که بیرون می روی تو را با سنگ و پاسنگ چه کار.

- که چه ل ده ر مانکه ر بایه ، سه ری خوی ده رمان ده کرد :

کل اگر طبیب بودی ، سر خود دوا نمودی.

- کچی دایک تاریفی بکا ، بو ماله خالوان چاکه :

مشک آن است که خود ببوید نه آن که عطار بگوید.

- که ر ئاخوری خوی ده ناسیته وه :

خر آخورش را گم نمی کند.

- که ر بچیته بانه نابی به هیستر :

خر عیسی گرش به مکه برند

چو بازآید همان خر باشد

[behnam5555]

"ئاسنی سارد به فوو گه رم نابی"

"شه ر له شیف و ئاشتی له خه رمان"

"گیا ئه وه یه به ده می بزن خوش بی"

"چه پله به ده ستی لی نادری"

"چیت بو خوت ئه وی بو براکه شت بته وی"

ئاسنی سارد به فوو گه رم نابی : آهن سرد با فوت کردن گرم نمی شود

شه ر له شیف و ئاشتی له خه رمان : جنگ در مزرعه و آشتی وصلح در خرمن

گیا ئه وه یه به ده می بزن خوش بی : این حسابه که علف به دهن بزی شیرین بیاد

چه پله به ده ستی لی نادری : با یک دست نمی توان کف زد

چیت بو خوت ئه وی بو براکه شت بته وی : آنچه برای خود می پسندی برای دیگری نیز بپسند