تاپیک فرش، آشنایی با فرش دستباف ایران و سایر کشورها،تاریخچه، اصول بافت، کلیات رنگرزی، انواع طرحها و نقشهای فرش، شناخت بازار فرش

[چرو]

روشهای مختلف ضد بید کردن قالی

بید سوسک قالی و سایر حشرات که نوزاد و یا خود آ نها از پشم تغذیه می کنند یکی از آ فت های عمده قالی ا یران را همیشه تشکیل می دهند . ضرر و زیان عمده که هر سال از این راه متوجه صاحبا ن قا لی می شود بسیار زیا د است . در بسیاری ا ز نقاط ایران مانند مازندران و نواحی گیلان بواسطه این افت عمده نگهداری قا لی دارای ضرر و زیا ن حتمی است
تعداد زیادی از قالی های نفیس ایران توسط همین آفت از بین رفته اند و غا لباّ بوا سطه خطر بید زدگی نگهدا ری قا لی ا یران در موزه های عالم باعث ا شکال و نگرا نی عمیق صاحبان این قالی ها است
.متاسفانه آمار صحیحی از خساراتی که هر سال از این راه متوجه صاحبان قالی می شود در دست نیست و تا کنون نیز هیچ کوششی برای جلو گیری از این آ فت بعمل نیامده است .بارها نگارنده مشاهده کرده است که قا لی های بسیار نفیسی از امریکا و اروپا برای رفو و تعمیر به ایران عودت داده شده اند در حالیکه قبل از با فت و یا صدور آ نها به سهولت می توان این قالی ها را ضد بید کرد
پیشرفتها یی که دراین زمینه برای ا ز بین بردن این آ فت بعمل آمده است وا قعاّ در خور توجه بوده و حیرت ا نگیز است و هر سال نیز مواد تعاونی تازه ای از این نوع از طرف کارخانه های عظیم سازنده رنگ و مواد تعاونی به بازار فرستاده می شود

.در سال ۱۹۶۷ نیز به منظور مطالعه برای جلوگیری از
خسارات ناشی از انواع بید و سایر حشراتی که برای قالی مضر هستند مدتی د آ زما یشگاه های سا زنده رنگ و موا د تعاونی مطالعه گردید ، خوشبختانه نتایجی که به دست آمد بسیار جالب و برای قا لیبا فا ن در خوراهمیت است .معمولاّ این مواد کمکی دو دسته هستند ، دسته ای که وجود آنها باعث ناراحتی بید شده و پشم را برای حیوان غیر ماکول مینماید . دسته دوم آنهایی هستند که بید پس از خوردن آن از بین می رود
برای شناسایی هر یک از این دو دسته بایستی به کاتالوگ و نشریات شرکتهای سازنده این مواد مراجعه نمود
این مواد بسته به نوع هر کدام میتوان به صورت جداگانه ای و یا در هر یک از مراحل شستشو سفید گری و یا رنگرزی پشم با روشهای یک حمامه و یا دو حمامه بخوبی بکار برد . در اینجا طریقه استفاده از چند نوع مواد ضد بید را که در بازارهای ایران می توان یافت شرح داده می شود . ایولان - یو - ۳۳ ، EULAN -U - ۳۳
این ماده دارای ثبات کافی در برابر شستشو و سایر عملیات رنگرزی و سفید گری است . ترکیبات شیمیای آن از مشتقات سولفونامیدهای حلقوی و آنیوتیک میباشد . رنگ ظاهری آن قهوه ای کمرنگ و به صورت مایع و وزن مخصوصآن ۱/۲می باشد . این ماده قابل حل در اب بوده و به هر نسبتی می توان با اب مخلوط نمود و بکار برد .ایولان - یو - ۳۳ در برابر ابهای سخت و مواد اکسید کننده و احیاء کننده مقاوم می باشد و به این ترتیب برای غالب کارگاه های قالی که دارای آبهای سخت هستند قابل توجه می باشد .این ماده به صورت غلیظ در برابر اسید رسوب می کند ولی در حمام رنگهای اسیده می توان آنرا به خوبی به کار برد
کافی است که ابتدا آنرا رقیق و سپس به حمام رنگ اضافه نمود . این ماده در برابر مواد کمکی نان ایولیک که برای یکنواختی جذب شدن رنگ بحمام اضافه میکنند مقاوم بوده و خواص خود را به خوبی حفظ می کند . ایولان - یو - ۳۳ ماده بسیار مقاومی در برابر انواع پروانه بید و سوسک های قالی و سوسک های پوست می باشد .
قدرت یکنواختی و تمایل به جذب

قدرت یکنواختی ایولان - یو -۳۳ بسیار زیاد است ، حتی اگر مدت سی دقیقه حمام در حال جوش باشد این خاصیت خود را از دست نمیدهد وقتی ایولان به حمام رنگ اضافه می گردد تقریبا تمام آن جذب الیاف پشم می گردد.ایولان تمایلی نسبت به جذب شدن در سایر الیاف را از خود نشان نمی دهد والبته این مساله برای تکمیل قالی، تولید اشکال نمی کند چون معمولا در قالی های ایران فقط برای پرز و خواب فرش از پشم استفاده می شود. ایولان -یو - ۳۳ را میتوان پس از عملیات رنگرزی نیز در حرارت های مختلف به کار برد . بهترین درجه حرارت برای آن ۳۵ تا ۴۰ درجه ی سانتیگراد است . تجربه نشان داده است که بهترین سبات در برابر شستشو در این درجه حرارت به دست می آید .
روش کاربرد ایولان - یو- ۳۳

الف : در حمام رنگ

پس از آنکه ایولان را به اندازه ی کافی رقیق کردند به حمامی که در آن رنگ و اسید است داخل می کنند و رنگرزی را به صورت معمول ادامه می دهند و در مورد رنگهای طبیعی و رنگهای دندانه ای که احتیاج به عمل دندانه دادن پشم است بهتر است که عمل تکمیلی ضد بید در حمام دندانه انجام گیرد . در مورد نیل و سایر رنگهای خمی نیز از ایولان -یو - ۳۳ می توان به خوبه استفاده نمود ولی بواسطه ی قلیائی بودن محیط تمایل آن نسبت به جذب شدن کم است وباید مقدار آن در حمام افزود تا رمق کشی آن به مقدار مناسبی بالا رود.
ب : عمل ضد بید کردن پس از رنگرزی .

این را یکی از روشهای بسیار خوب برای ضد بید کردن پشم با ایولان است ، پس از عمل رنگرزی در موقع شستشو می توان ایوان - یو - ۳۳ را به کار برد . ابتدا آن را در پنج تا ده قسمت آب سرد رقیق کرده و به حمام شستشو داخل میکنند . مدت ده دقیقه در حرارت ۳۵ تا ۴۰ درجه خامه پشم را در آن گردش داده و سپس نسبت به وزن کالا یک درصد اسید استیک ۶۰ درصد را که قبلا رقیق کرده اند به حمام اضافه می کنند . مجددا مدت۱۵ دقیقه خامه ی پشم را در حمام گردش می دهند . در مورد پشم هایی که عمل خار گیری در مورد آن ها انجام شده است بایستی ابتدا با کمی آمونیاک عکس العمل اسیدی آنها را خنثی نمود و درجه ی اسیدیته ی آن را به ۷ رساند . درغیر این صورت اسید باقیمانده در الیاف باعث زبری بیش از اندازه ی الیاف پشم می گردد

ج : عمل ضد بید کردن در ماشین های شستشوی پشم
این حالت برای مقادیر زیاد پشم که بخواهند ضد بید کنند بسیار مقرون به صرفه خواهد بود بهترین طریقه در مورد ماشینهای شستشو ان است که ایولان را به آخری حمام شستشو اضافه کنند . اضافه کردن ایولان بایستی مکرر و تدریجی و یکنواخت باشد . در این حالت درجه حرارت که ۴۰ درجه کمتر باشد و همچنین PH حمام در کلیه ی مراحل شستشو باید مورد دقت کامل قرار گیرد چون ممکن است بوسیله ی الیاف پشم مقداری از قلیایی سایر حمام های شستشو به حمام آخر منتقل گردد و تمایل جذب شدن ایولان را کاهش دهد . اگرPHحمام از حد تجاوز کند در این صورت به حمام کمی اسید استیک که قبلا به خوبی رقیق شده است اضافه می نماید تا حمام کاملا خنثی شود
به منظور اطمینان از اینکه مقدار ایولان در حمام به اندازه کافی است و همچنین به صورت یکنواخت جذب الیاف پشم می گردد بایستی انرا در حمام کاملا کنترل نمود . مقدار ایولان مورد نیاز در حمام به اندازه زیر است

برای شروع حمام : ۱ گرم در لیتر

برای مقداری که بایستی به تدریج اضافه نمود ۹/۰ نسبت به وزن پشم .
مثال : اگر ۱۰۰۰ کیلو پشم بایستی که شسته و ضد بید گردد و راندمان ماشین در هر ساعت ۲۰۰ کیلو گرم و حجم حمام ۲۰۰۰ لیتر باشد مقادیر مورد احتیاج ایولان در مراحل مختلف به صورت زیر خواهد بود .
مقدار اولیه ایولان - ۱ گرم در لیتر - مساوی ۲کیلو گرم
مقدار اضافه کردن تدریجی ایولان ۹/۰ از ۱۰۰۰ کیلو پشم مساوی ۹ کیلو گرم برای اضافه کردن تقریبی ایولان میتواند چنین حساب نمود که اگر ۲۰۰ کیلو گرم پشم در هر ساعت از ماشین عبور کند مقدار لازم ایولان ۱/۸ کیلو گرم است که با ۲۰ لیتر آب رقیق نموده و هر سه دقیقه یک لیتر از این محلول را به حمام اضافه می کنیم .بایستی به خاطر داشت که جون ماشینهای شستشوی پشم مختلف و دارای ابعاد و گنجایش متفاوتی هستند بنابراین نمی توان مقادیر و روش فوق را برای همه ماشینها و روشهای کار کافی دانست ، لذا هر کارخانه پشم شویی در اثر آزمایش و تجربه بهترین راه را برای خود باید انتخاب کند . ایولان - دبلیو آ - جدید
EULAN - WA - NEW
ثبات این ماده تعاونی جدید به اندازه ایولان - یو- ۳۳ نیست ولی کاربرد آن ساده تر می باشد . ایولان- دبلیو - آ از ترکیبات سولفانیلید و آنتیونیک است . در بازار به صورت مایع دارای رنگ قهوهای روشن و وزن مخصوص ان ۱۵/۱ می باشد .این ترکیب قابل حل در آب بوده و به هر اندازه آب می توان آنرا رقیق نمود . مقاومت آن در برابر آبهای سخت کروم - مواد احیا ء کننده و مواد اکسید کننده خوب می باشد . با مواد آنیونیک و نان انیونیک هماهنگی داشته ولی مواد تعاونی کاتیونیک در روی آن اثر می گذارد . ایولان - دبلیو - آ را در حمامهایی که مواد تعاونی آلبومیندار در آن وجود دارد می توتن به کار برد . درجه حرارت حمام نبایستی از ۴۰ درجه پایین تر بیاید در غیر این صورت این ماده حالت تیرگی و رسوب پیدا میکند . در عمل مشاهده شده است که عمل رنگ بری بر روی خامه عمل شده با این ماده تعاونی تاثیری در مقدار جذب آن نداشته است و نمی توان آنرا از الیاف جدا کرد در مورد مقدار زیاد مواد تعاونی نان آنیونیک که به کنظور یکنوا ختی و یا کم کردن زمینه رنگ به حمام اضا فه می گردد پس از عملیات رنگ زدایی با یستی مقدار ۳/۰ تا ۵/۱ درصد ایولان - دبلیو - آ نسبت به وزن پشم به حمام اضافه گردد

تمایل نسبت به جذب شدن در الیاف :

در حمام های تکمیل بعد از رنگرزی می توان از هر درجه حرارتی استفاده نمود . بهترین درجه حرارت برای جذب این ماده بین ۳۵ تا ۴۰ درجه سانتیگراد است .در حمام های رنگرزی همراه با کلیه رنگهای قالی می توان ایولان - دیلیو - آ را استفاده نمود . تمایل به جذب در لیف در حمام های رنگ در این ماده بسیار خوب است . حجمهای مختلف محلول حمام در جذب شدن ایولان - دبلیو - آ کاملا متفاوت و متغیر است .

روشهای ضد بید کردن با ایولا - دبلیو - آ:

الف - پس از رنگرزی : در این حالت می توان عمل ضد بید کردن را توام با شستشوی ساده و یا با صابون و دیترجنت انجام داد . درجه حرارت در این حالت بین ۳۵ تا ۴۰ درجه و درجه حجم آب حمام ۲۰:۱ می باشد . در این حالت ایولان - دبلیو - آ را با ۵ تا ۱۰ برابر وزن خودش آب رقیق کرده و به حمام خنثی اضافه می کنند . مدت ۱۰ دقیقه کالا را در حمام گردش داده و سپس نسبت به وزن کالا یک درصد از اسید استیک ۶۰ درصد به منظور رمق کشی کامل به حمام اضافه می کنند و مدت ۱۵ دقیقه در این حالت عمل نموده و بدون شستشوی مجدد ، کالا را خشک می کنند . در مورد پشمهای خار گیری شده به منظور بر طرف نمودن اثر اسید همانگونه که در مورد ایولان - یو - ۳۳ گفته شد عمل می کنند

ب : در حمام رنگ

ایتدا ایولان - دبلیو - آ را رقیق کرده و قبل از آنکه اسید را به حمام ریخته باشند وارد در حمام می کنند ، پس از آن اسید و کالا را وارد محلول نموده و رنگرزی را در حالت معمولی ادامه می دهند . در مورد رنگهای دندانه و رنگهای طبیعی بهتر ایت عمل ضد بید کردن و دندانه دادن توام در یک حمام انجام شود و در مورد روشهای رنگ و دندانه توام نیز می توان ایولان - دبلیو - آ را مصابق روشی که گفته شد بدونه هیچگونه ناراحتی وارد حمام رنگ نمود .

ج : عمل ضد بید کردن در ماشینهای شستشو بصورت مداوم
این روش در مورد ضد بید کردن قالی روش بسیار موثری است و همچنیین در مورد الیاف رشته نشده و کلاف برای تولیدهای زیاد بسیار مقرون به صرفه است .
بهتر است عمل ضد بید کردن در آخر حمام شستشو انجام گرفته و پس از آن دیگر الیاف عمل شده شسته نشود . درجه حرارت حمام ۳۵ تا ۴۰ درجه می باشد مقدار مورد احتیاج برای هزار کیلو پشم به قرار زیر است
برای شروع حمام-/۰ گرم در لیتر

مقداری که بایستی اضافه گردد۷۰/۰گرم به وزن کالا
بنا براین اگر ۱۰۰۰ کیلو پشم بایستی شسته و ضد بید گردد و راندمان ماشین در هر ساعت ۲۰۰ کیلو گرم و گنجایش حملم ۲۰۰۰ لیتر باشد مقدار ایولان مورد احتیاج عبارت خواهد بود از :

۱- برای شروع حمام۷/۰ گرم در لیتر مساوی ۴/۱ کیلو گرم ایولان - دبلیو - آ .
۲- مقداری که بایستی اضافه گردد ۰۷/۰گرم در ۱۰۰۰ کیلو گرو مساوی هفت کیلو گرم ایولان - دبلیو - ا
می توان مقدار ۴/۱ کیلو گرم از ماده تعاونی را در ۲۰ لیتر آب حل نمود هر سه دقیقه معادل یک لیتر به حمام اضافه نمود .روش گفته شده بالا بیشتر برای الیاف رشته نشده پشم است . در مورد الیاف رشته شده و همچنین ماشین آلات مختلف شستشوی پشم بایستی به تجربه و آزمایشهای زیاد متکی بود .

عمل ضد بید کردن قالیهای تمام شده

عمل ضد بید کردن قالی پس از بافته شدن اکنون در ایران اهمیت بسیاری یافته است . تعداد بیشماری قالی های گران قیمت در ایران بافته می شود که دائما در معرض بید خوردگی قرار دارند و صاحبان آنها مایلند که قالیهای خود را به نحو موثری در برابر پروانه و سوسک قالی مقاوم کنند . و همچنین در در شهرستانهای شمالی ایران بواسطه اب و هوای مساعد برای پرورش انواع حشرات با ایولا -دبلیو - آ قالیهای تمام شده را به دو صورت ضد بید می نمایند :

۱- ضد بید کردن توام با شستشوی سطحی قالی

در این مورد قالی را در محلول ۵ گرم در لیتر ایولان که ۲۵ تا۳۰ درجه گرم شده است شستشو می دهند ، پس از شستشوی قالی آنرا در ماشین آبگیر سانتریفوژ وارد کرده تا آب آن خارج گردد و یا چنانچه در قالی شویی های ایران مرسوماست آب آنرا با بیلچه های مخصوص خارج می کنند ، این عمل را چند بار تکرار کرده وتا اینکه پرزهای قالی کاملا محلول ایولان را جذب نماید ، پس از عمل ضد بید کردن از شستشوی مجدد قالی خوداری کرده و آنرا خشک می کنند

۲- ضد بید کردن قالی توام با شستشوی با کف صابون
این شستشو را نیمه خشکشویی نیز می نامند .

در هر لیتر کف صابون حدود ۱۰ گرم ایولان وارد کرده و به صورت معمولی قالی را با آن شستشو میدهند . عمل ضد بید کردن قالی را بایستی به منظور اطمینان هر چند یال یکبار تکرار نمود .
می تین اف اف
MITIN - FF (گایگی )
می تین به صورت پودر سفید رنگ بدونه بو می باشد. اگر در آب مقطر آنرا حل نمایند عکس العمل آنیونیک دارد .حلالیت این ماده در آب بسیار خوب است . در ۴۰ تا ۵۰ برابر مزن خودش آب حل میگردد . اگر در آ ب یا حمام رنگ الکترولیت یا سولفات سدیوم و یا کلرو سدیم وجود داشته باشد از حلالیت آن کم می گردد .می تین در برابر شستشو و نور بسیار با ثبات است و ماده مقاوم بسیار خوبی برای ضد بیدکردن انواع بیدها خورنده کراتین و یا سوسک قالی می باشد . این ماده را برای ضد بید کردن پر ، موی بز و اسب و همچنین انواع پوست ها نیز می توان به خوبی به کار برد . درجه رمق کشی می تین - اف اف در حمام بسیار زیاد ایت و حداکثر رمق کشی آن در ۵۰درجه حرارت مدت ۳۰ دقیقه می باشد
یکنواختی می تین - اف اف
به منظور به دست آوردن یکنواختی کامل می تین در روی الیاف پشم همان احتیاط هایی که در مورد رنگهای اسیدی انجام میگیرد در این مورد نیز بایستی منظور گردد . اگر می تین به صورت جداگانه در حمام بکار برده شود حداکثر درجه حمام از۴۰ درجه سانتیگراد نبایستی تجاوز کند و اگر می تین - اف اف را در روی قالی دواشور شده و یا پشم کلرینه شده بکار ببرند در این صورت درجه حرارت بایستی از۲۰ تا ۲۵ درجه سانتیگراد تجاوز نکند .حرارت ۴۵ درجه برای تثبیت می تین در داخل الیاف کافی نیست

به منظور ازدیاد ثبات آن در برابر شستشو بایستی
درجه حرارت حمام حداقل ۶۰ درجه باشد و اگر درجه حرارت حمام حدود ۱۰۰ درجه و یا حالت جوش باشد ثبات می تین - اف اف در برابر رنگهای میلینگ بسیار عالی خواهد بود .ثبات می تین در برابر نور نیز بسیار عالی است و وقتی در برابر نور قرار می گیرد تجزیه نشده و تغییر رنگ نمی دهد ، همچنین وجود این ماده در پشمهای رنگ شده باعث ضعف و یا تجزیه آنها نمی گردد
می تین - اف اف را با بیشتر رنگها و مواد تعاونی که در رنگرزی و تکمیل پشم استفاده می شود بدون ضرر می توان بکار برد ، ولی به هر حال بهتر است که به نکات زیر هم توجه کامل شود
مواد تعاونی که آنیونیک هستند تا ۵/۰گرم در لیتر در حمام میتوان به خوبی به کار برد و اگر وجود آنها در حمام بیشتر از این مقدار است بهتر است که مقدار می تین را تا ۲/۱ درصد افزایش داد .وجود مواد کاتونیک در حمام باعث رسوب زیاد می تین - اف اف می شود و بایستی از به کار بردن آنها در حمامی که از می تین استفاده می گردد اجتناب نمود . مواد تعاونی نان آنیونیک در حالت جوش اگر بیش از نیم گرم در لیتردر حمام رنگ وجود داشته باشد نمی توان از وجود می تین در حمام رنگ استفاده نمود . اگر از روش دو حمامی استفاده می گردد قبل از اینکه پشم وارد وارد محلول می تین شود بهتر است که آنرابه خوبی شستشو داده و سپس خامه را ضد بید نمود .مواد تعاونی که حاوی پیریدین و یا مشتقات آن هستند باعث رسوب می تین در حمام می گردند و همچنین مشتقات پروتئین که زیادتر از یک گرم در لیتر در حمام وجود داشته باشند باعث رسوب آن در محلول می گردند و بایستی از به کار بردن آنها خوداری شود .

طریقه بکار بردن می تین در روی خامه قالی قبل از رنگرزی

می تین - اف اف ----------۱ درصد
درجه حرارت ----------۶۰ تا ۱۰۵ درجه سانتیگراد
PH حمام ---------- کمتر از ۵/۶درجه
زمان عمل ----------۳۰ دقیقه
مقدار می تین در صورتی که نبایستی مقاوم در برابر سوسک خز و قالی باشد ۷۵/۰کافی است ولی اگر پس از عمل کردن با می تین بایستی عملیات می تین و یا شستشو های زیاد در روی آن انجام داد این مقدار ۵/۱ در صد تغییر می کند
طریقه بکار بردن می تین - اف اف همراه با رنگ
می تین - اف اف ----------۱ درصد
PH حمام ----------کمتر از ۵/۶
درجه حرارت ---------- بالاتر از ۶۰ درجه منوط به روش رنگرزی
در مورد ضد بیدکردن همراه با رنگرزی قبل از وارد کردن هر گونه رنگ و مواد تعاونی ابتدا می تین را در ۱۰ تا ۲۰ برابر وزن خودش آب حل کرده ، به حمام رنگ در درجه حرارت ۳۰ درجه اضافه می نماییم ، پس از مدتی که حمام را به خوبی به هم می زنیم آنگاه رنگ و سایر مواد تعاونی را به حمام اضافه نموده و مانند روشهای رنگرزی عمل می نمایید.

روش ضد بید کردن با می تین - اف اف پس از رنگرزی

می تین - اف اف ----------۱ درصد
PH حمام ---------- ۴ تا ۵
درجه حرارت ----------۶۰ تا ۹۰ درجه سانتیگراد
مدت زمان عمل ----------۳۰ دقیقه
ابتدا محلول می تین را به حمام در حرارت ۳۰ تا ۴۰ درجه سانتیگراد اضافه کرده مدت پنج دقیقه بهم می زنیم و سپس ۲ درصد اسید فرمیک ۸۵ درصد یا ۳ درصد اسید استیک ۸۰ درصد به آن اضافه می نماییم ، پس از ۳۰ دقیقه حمام را سرد نموده و به صورت معمول عمل می کنیم.

[چرو]

بختیاری (13).jpg

مقدمه

موزه ها به عنوان مظهر حفظ ميراث فرهنگي و محل آشنايي نسل جديد و پيشينه هر كشور، از اهميت بالايي در هر جامعه برخوردار هستند و شايد بتوان گفت موزه‌ها نشانه تمدن و پيشينه گذشته و مدنيت و فرهنگ جاري هر كشور باشند و با توجه به اهميت و نقش مهمي كه درارتقاء سطح فرهنگ جامعه دارند، امروزه موزه ها مؤسساتي فرهنگي‌اند كه رازگشاي تاريخ گذشته جوامع بوده و هويت كنوني آنها را بازتاب مي‌دهند.حفاظت موزه داران براي نگهداري اشياء و مرمت و نمايش آنها بسيار مهم تلقي مي‌شود و اينان ميراث معنوي و دستاورد گذشتگان را حفظ كرده و به سالم ماندن اين اشياء كمك مي‌نمايند. از زماني كه شيء به موزه وارد و به موزه داران سپرده مي‌شود. كار موزه داران با ثبت مشخصات شيء در دفاتر مخصوص و دادن شماره كد، اموالي، تهيه شناسنامه و در صورت نياز نظافت و آفت زدايي و مرمت اوليه آنها آغاز مي‌گردد. در موزه ها مجموعه‌هاي شامل اشياء منتخب براي نمايشگاه دائم يا موقت اند و به بهترين شكل در شرايط مناسبي كه آسيبي متوجه آنها نشود و در معرض ديد بازديدكنندگان قرار مي‌گيرد. دماي مناسب، نور، مكان نظيف و پاكيزه از شرايط مناسب آن مي‌باشد.

شرايط نگهداري و انبارداري بافته

بافته‌ها در طول تاريخ نقش كاربردي مهمي را در زندگي بشر برعهده داشته‌اند. همين امر موجب شده تا براساس موارد مختلف مصرف انواع گوناگوني از بافته‌ها با استفاده از تكنيكها و مواد اوليه متنوع به وجود آيند. با توجه به ماهيت بسيار حساس و آسيب پذيري بالاي بافته ها در برابر شرايط محيطي جزء آن دسته از آثاري قرار دارند كه نياز به حفاظت و نگهداري دقيق‌تري دارند.


شناخت بافته ها


بررسي و آزمايشات مقدماتي با يك ذره‌بين عادي يا ميكروسكوپ دو چشمي تهيه پيشينه‌اي از خصوصيات زير مي‌باشد:
ـ ماهيت الياف تار و پود پارچه ـ جهت تاب نخ‌ها S يا Z نوع بافت : موج‌دار جناغي منقش
ـ تعداد نخ‌هاي تار و پود ـ وجود گِرد بافتها ـ رنگها و تزيينات ديگر زري دوزي، رشته‌هاي فلزي
ـ وجود سوراخ هاي كوك يا دوخت و دوز
نظافت و شستشوي دستبافته‌ها
قبل از شستشوي با گرفتن تصوير مدركي مصور از وضعيت شيء و بعد لبه دوزي و دوختهاي ديگر از آسيبهاي جدي آن تا حدودي جلوگيري نماييم و بعد با جاروي برقي مخصوص گردوغبار را از روي آن پاك نماييم.شستشوي در هواي آزاد و در هنگام شستشوي جريان آب بايد تدريجي و ضعيف باشد و آب جهت شستشوي بايد سبك باشد. در صورت سختي آب را با مواد شيميايي از تركيبات فسفات كه به نام كال گون Calgon در بازار موجود است از بين برده شود.
عوامل آسيب در جريان فرآورده هاي مواد اوليه ساخت
1ـ عوامل آسيب مربوط به سوء نگهداري و پرورش عامل مولد الياف پروتئيني : مثل بيماريهاي خاص كرم ابريشم و گوسفندان كه باعث تأثير مخرب در طول، مقاومت، يكساني فاكتورهاي كيفيت الياف مي‌گردند.
2ـ عوامل آسيب مربوط به فرآيند پرورش الياف با منشاء گياهي عدم كنترل جريان كاشت و برداشت تأثيرات ناشي از مناطق جغرافيايي.
3ـ عوامل آسيب در جريان اعمال برداشت و آماده سازي الياف قبل از مرحله رنگرزي نيز از مراحل قابل توجه آسيب در جريان فرآوري مواد اوليه مي‌باشد.
آسيبهاي ناشي از روشهاي جداسازي الياف حيواني كه به صورت شيميايي، بيوشيميايي، هورموني و فيزيكي صورت مي‌پذيرد و همچنين آسيبهاي ناشي از برداشت پيله ابريشم، شستشوي الياف و فرآيندهاي مربوط به آن، گندزدايي و خشك كردن و آفتاب دهي الياف و جداسازي وآسيبهاي ناشي از روشهاي تفكيك.
4ـ عوامل آسيب در جريان رنگرزي و مواد مورد استفاده رنگ دهنده رنگينه‌ها.
5ـ عوامل آسيب در جريان انبارداري الياف قبل از مرحله بافت.
6ـ عوامل آسيب در جريان بافت قالي كه از نظر نوع تنوع از ساير عوامل بيشتر مي‌باشند.
7ـ عوامل آسيب بعد از بافت، آسيبهاي ناشي از برش قالي از سطح دار، پرداخت اشتباه و دواشور كردن.
8ـ عوامل مربوط به آسيبهاي ناشي از ضعف در جريان ارائه و نمايش آلودگيهاي جوي و آلاينده‌هاي معلق در فضاي ارائه آثار.
9ـ عوامل آسيب آفرين در جريان استفاده از قالي به عنوان زيرانداز كه شامل پاخوردگي‌ها، عدم رعايت خواب فرش، فشارهاي موضعي، تمييز كردن، سوختگي و مرطوب شدن.
10ـ عوامل آسيب در جريان حمل و نقل مثل نحوه چيدن.


بافت : از درگير شدن نخها توليد مي‌شود.آسيبهاي عمده به بافته‌ها

1ـ پارگي 2ـ فرسايش سطح بافته‌ها، آسيب حشرات، رنگ پريدگي روي بافته‌ها.
حمل و انبار داری:
1ـ جابجايي نادرست
2ـ روشهاي نامناسب نگهداري و انبارداري
3ـ روش نامناسب نمايش
4ـ تغييرات شيميايي در ساختار و ناشي از تماس با محيط


عوامب آسيب رسان به بافت در حین مصرف:

1ـ تابش مستقيم نور
2ـ كاهش يا افزايش بيش از حد دما
3ـ كاهش يا افزايش بيش از حد رطوبت
4ـ آلودگي‌هاي جوي
5ـ ميكرو ارگانيسم‌ها مانند قارچ و كپك 6ـ حشرات و حيوانات موذي
7ـ روشها و حالتهاي نامناسب نگهداري

چگونگي به حداقل رساندن رطوبت نسبي و درجه حرارت در حد معقول

1ـ بافته‌ها و قاليها را هنگام نمايش بايد روي پانلها كه روي آنها با پارچه درشت باف پنبه‌اي پوشانده شده به نمايش بگذاريم زيرا اين پوشش مقدار زيادي از رطوبت محيط را به خود جذب مي‌نمايد.
2ـ پوشاندن كف موزه يا موكت يا كفپوش پنبه‌اي موجب تبديل ميزان رطوبت در موزه مي‌گردد.
3ـ پنجره‌ها را كاملاً بسته نگهداريم.
4ـ در صورت بالا بردن ميزان رطوبت نسبي در موزه‌ها مي‌توان از سيليكاژل در پشت پانلها يا داخل ويترين‌ها استفاده نمود.
در بافت قالي كه از نخ پشم يا ابريشم استفاده مي‌شود، بنابراين با توجه به مواد به كار رفته در قالي و بافته‌ها جهت پيشگيري از خطرات احتمالي كه متوجه آنهاست روشهاي مختلف و نكات گوناگوني بايد رعايت شود.

چگونگي نمايش قالي


قالي كه از تار و پود و پرز تشكيل مي‌شود و پرز عبارت از گره‌هايي كه بر روي تارها زده مي‌شود و برحسب نوع بافت قالي داراي جهت خاصي مي‌باشد و مي‌بايد حتماً هنگام نمايش به خواب قالي توجه داشت و بايد خواب قالي از بالا به پايين باشد. براي اين كه فشار زياد به تار و پود قالي وارد نشود و بازدكننده ديد بهتري نسبت به قالي داشته باشد بهترين شكل نمايش قالي روي سكوهاي شيب دار با زاويه 30 درجه مي‌باشد. آسترگيري قاليهاي ظريف و فرسوده و استفاده از آن براي آويزان نمودن قالي راه حلي ديگر به شمار مي‌رود.


دما و رطوبت نسبي


دماي بالا باعث افزايش واكنشهاي شيميايي شده و بنابراين موجب سريع‌تر فرسودگي الياف و رنگينه‌ها مي‌شود. به همين دليل بافته‌ها نبايد در نزديك اشياء گرمازا و تماس مستقيم با گرما از قبيل بخاري، شوفاژ، نورهاي پنجره‌ها نگهداري شوند.براي نگهداري منسوجات، بهترين محيط فضايي است كه تاريك، سرد و داراي رطوبتي متعادل باشد و بهتر است كه از فضاهايي كه سقف آنها شيرواني و يا انواع زيرزمين كه بدون اتخاذ تدابير امنيتي است صرف نظر كرد.دماي پايين مناسب بافته‌ها است زيرا كه باعث مي‌شود فعاليت حشرات كمتر بوده و آسيب كمتري به بافته‌ها برسد محل استقرار كارمندان مي‌بايد خارج از محدوده انبار اصلي باشد. دماي مخزن بهتر است در زمستان بين 5/15 ـ 20 درجه سانتي‌گراد و در تابستان بين 20 الي 22 درجه سانتي‌گراد باشد.


مواد آلوده كننده هوا


دي اكسيد گوگرد، ذرات آهن، ذرات گوگرد و انواع سولفورها از جمله آلودگيهاي هواي اطراف مي‌باشد كه تأثير بسيار مخربي در اضمحلال تدريجي الياف فرش دارند و زيان‌بارترين آلودگي موجود در هوا براي فرش دستباف سولفورها هستند، زيرا باعث سستي و بي‌دوامي الياف مي‌باشند. سولفورها با بخار آب تشكيل اسيد سولفوريك مي‌دهند. با رعايت امور بهداشتي و پيشگيري لازم بايد از ورود هواي آلوده، به مكانهاي كه فرش‌ها قرار دارند جلوگيري كرد استفاده از سيستم‌هاي تهويه و تصفيه هوا مهمترين وسايل مورد استفاده در اين مورد است.
نگه داري و انبارداري اصولي موزه فرش توسط كارشناسان مي‌تواند از وارد شدن هرگونه آسيب و لطمه به فرش جلوگيري كند، از طرف ديگر حمل و نقل صحيح و بسته‌بندي دقيق فرشها در هنگام جابجايي مي‌تواند باعث سلامتي و طول عمر بيشتر فرش شود. رطوبت مهمترين و اصلي‌ترين عامل رشد موجودات ذره‌بيني به ويژه انواع قارچ‌ها و كپك‌ها و دستبافته‌ها تركيبي است از سه نوع ليف گياهي و حيواني 1ـ پشم 2ـ ابريشم 3ـ پنبه و هر سه ماده مذكور در برابر رطوبت بسيار حساس و آسيب پذير هستند.رطوبت زياد باعث رشد قارچها و در مقابل كاهش پيش از حد رطوبت آن موجب شكنندگي الياف طبيعي مي‌گردد و مي‌بايد از نوسانات شديد رطوبت در محل نگهداري دستافته‌ها جلوگيري نمود.دستبافته‌ها موجود در خزانه نبايد منسوجات تا شده قرار بگيرند



2ـ طبقه بندي ترمه زري بافي
3ـ آسيب شناسي
4ـ پارچه هاي با الياف سلولزي آسيب بيشتري مي‌بينند
5ـ شناسايي انواع پارچه و مواد و مصالح به كار رفته در آن.
6ـ مستند سازي.
7ـ شناسايي رنگهاي به كار رفته در آن.
8ـ نوع آهار روي پارچه.
9ـ تست
PH 10ـ شستشوي با آب سبك
11ـ دستافته هايي كه ارزش تاريخي و باستاني دارند.
12ـ ارزش هنري و زيباشناسي دارند.


روش اول را بايد فقط حفاظت كرد تا از جلوگيري از روند پوسيدگي آن شود زيرا نشان دهنده تكنولوژي بافت آن مي‌باشد.


روش دوم قابل مرمت مي‌باشد.


خسارتهاي ناشي از نور


انرژي نور متناسب با طول موج آن است و انرژي‌هاي بالا در طول موجهاي پايين توليد مي‌شوند و در طول موجهاي كوتاهتر از 500 نانو متر انرژي به اندازه‌اي است كه به خيلي از تركيبات آلي موجود در پارچه چرم و مواد مشابه آسيب مي‌رساند. اشعه ماوراء بنفش كمتر از 300 نانومتر خيلي به ندرت در موزه‌ها ديده مي‌شوند زيرا چنين تشعشعاتي اگر در نور خورشيد باشند توسط آتمسفر زمين و اگر به صورت نور مصنوعي باشند توسط حباب شيشه‌اي لامپ جذب مي‌شوند پس واضح است كه به طور كلي نورهاي با طول موج 300 تا 500 نانومتر بر اشياء و مواد الي اثر مي‌كنند. نور خورشيد به صورت مستقيم يا غيرمستقيم داراي بيشترين مقدار از اشعه ماوراء بنفش است. لامپهاي غير تشعشعي كه به لامپهاي تنگستن معروفند چندان اشعه ماوراء بنفش ندارند بنابراين از نظر نگهداري اشياء بهترين منبع نور به شمار مي‌روند و چون نوعي منبع گرما هستند گاهي باعث بروز مشكلاتي در موزه ها مي‌شوند.

عوامل آسيب قاليهاي موزه اي يا قاليهاي حساس


الف ـ دما و رطوبت:


اكثر اشياء موزه‌اي از مواد حساس در برابر رطوبت ساخته شده‌اند كه از نظر فيزيكي و رطوبت نسبي PH تغييراتي در آن پيدا مي‌شود. اگر بافته‌ ساختماني حجيم باشد يا بخشي از آن تركيبي ساكن داشته باشد ممكن است به آن لطمه وارد شود يا تاب بردارد يا ترك بخورد. حساس‌ترين مواد از اين لحاظ اشياء داراي سلولز يا داراي منشاء حيواني و پروتئيني است. نمونه‌هاي اينگونه اشياء عبارتند از نقاشي روي بوم، بافته ها مواد آلي داراي الياف حتي استخوان، شاخ و عاج، حفظ، رطوبت نسبي در سطح مناسب در تثبيت حجم اينگونه اشياء و امكانپذير ساختن حمل و نقل بي‌خطر آنها ضروري است. رطوبت نسبي زياد موجب رشد قارچها و كاهش شديد آن موجب شكنندگي اشياء مي‌شود و نوسانهاي شديد رطوبت نسبي موجب تغيير شكل خواهد شد.


ب: كپكها و موجودات ذره بيني ج: عوامل تخريب بيولوژيك، حشرات


عوامل مؤثر در تنظيم نور ويترينها



1ـ شدت تابش
2ـ مدت نور ديدن
3ـ ويژگي طيف نوري
4ـ جنس ماده‌اي كه نور مي‌بيند


اثر قارچ و حشرات

براي جلوگيري از حمله حشرات به پارچه‌ها سه روش معمول است:


اولين روش مجزا كردن پارچه است يعني به نحوي پارچه را بسته بندي نموده كه حشرات نتوانند با آن تماس حاصل نمايند.


دومين روش استفاده از مواد حشره‌كش.


سومين روش به كار بردن مواد ضد حشره‌اي است كه يا به دليل ناخوشايند بودن آنها براي حشرات و يا به دليل سمي بودن حفاظت پارچه را تضمين مي‌نمايند كه در اين روش محلول حشره‌كش را در الياف تثبيت مي‌كنند تا براي هميشه محفوظ بماند.


اثر قارچ و حشرات


پارچه ها نيز مانند ساير مواد آلي در برابر حمله كپك‌ها حساس‌اند اما چنانچه اين آثار تميز بوده و هواي محيط نيز به اندازه كافي خشك باشد. احتمال بروز اين گونه آسيبها از بين خواهد رفت در صورتي كه كپك بر روي شيء پارچه‌اي ديده شود با هوا دادن مي‌توان رويش آن را قطع كرد و كپك روي سطح را به نرمي تمييز كرد. اگر ميزان رشد كپكها روي سطح زياد باشد مي‌توان پارچه را بخار تيمول ضد عفوني كرد اما در صورتيكه امكان شستشوي پارچه با روش خيساندن وجود داشته باشد مي‌توان از ضد عفوني كردن آن صرف نظر نمود.چنانچه پارچه‌ها از آب آسيب ديده باشند در اينگونه شرايط مؤثرترين كمك اوليه اين است كه پارچه‌ها را در معرض جريان هواي گرم و خشك قرار داده شود يا از سشوار برقي استفاده نمود. پهن كردن، گردگيري، هوادهي، آفتاب دهي پارچه‌ها و همچنين جهت بررسي و معاينه از هجوم حشرات مي‌باشد.

به طور كلي براي جلوگيري از حمله حشرات به پارچه‌ها سه روش معمول است:


1ـ مجزا كردن پارچه
2ـ استفاده از مواد حشره‌كش
3ـ به كار بردن مواد ضد حشره‌اي

حشره‌زدايي محوطه انبار

براي استفاده انبار مي‌بايد تمام گنجه‌ها، كشوها، قفسه‌ها و ديوارها محلول حشره‌كش زده شود. علاوه بر اين مي‌توان از حشره‌كش به صورت پودر مثل د.د.ت يا پيرترم روي قفسه‌ها باشيد.و حشره‌كش‌هايي مثل پارادي كلروبنزن كه به صورت بخار مورد استفاده قرار مي‌گيرند بايد هميشه در انبار باشند. گلوله‌ها و تكه‌هاي نفتالين هم دافع حشرات هستند. استفاده از حشره‌كش‌ها موثرترين روش حفاظت دستبافته‌ها مي‌باشد كه در معرض حمله حشرات قرار گرفته‌اند. علاوه بر نفتالين، پارادي كلروبنزن براي محفاظت مفيد است. براي سوسك قالي استفاده از DIELDERIN دي آلدرين توصيه مي‌شود، سموم ديگر مثل توكس SHELTOX است و سم ايولان EULANS از سموم مؤثر است و با آب مورد استفاده قرار مي‌گيرد.Mysloxlse از حشره كش مؤثر و به عنوان مايع بيدكش به كار مي‌رود.


مقابله با حشرات به وسيله مواد شيميايي

حشره‌كش مناسب براي موزه‌ها بايد داراي ويژگيهاي زير باشد:
1ـ خود دارو يا حلال آن، اثر رنگ روي اشياء به جا نگذارد.
2ـ هيچ ضرري براي خصوصيات شيميايي و دوام اشياء نداشته باشد.
3ـ مسموم كننده و محرك نباشد.


استفاده از حشره‌كش‌ها براي حفظ اشياء موزه‌اي به دو طريق است:

1ـ به صورت بخار 2ـ به صورت محلول
استفاده از حشره‌كش‌ها به صورت بخار
بعضي از مواد شيميايي در درجه حرارت متوسط بخار شده و گازهايي توليد مي‌كنند كه نابوكننده حشرات‌اند. به عنوان مثال مي‌توان از پارادي كلروبنزن، دي سولفيد كربن، تتراكلرايد كربن و ميتل پروميد نام برد. اگر اشيائي را كه حشرات به آن حمله كرده‌اند مدتي در فضايي كه بخار حشره‌كش در آنجا پراكنده است قرار دهيم تمام حشرات نابود مي‌شوند بنابراين اين روش بسيار مؤثر است و روشي سريع و بي‌خطر براي اشياء است.
وجود يك اتاق بخور در موزه‌ها كامل و بزرگ لازم و ضروري است اتاق بخور اتاق بي‌منفذي است كه اشياء در آنجا روي قفسه‌ها يا چرخهاي مخصوص قرار مي‌گيرند و سپس گاز از بيرون وارد اتاق شده يا حشره‌كش به صورت جامد يا مايع با ظرف و در اتاق گذاشته مي‌شود. اشكال به روش بخور اين است اگرچه سريع صورت مي‌گيرد اما اثري پايدار ندارد.


حشره‌كش به صورت مایع

جهت استفاده از حشره‌كش مايع اول مي‌بايد اطمينان حاصل شود كه حلال آن به شيء موزه‌اي آسيبي وارد نمي‌كند از حشره‌كش محلول مي‌توان به صورت اسپري يا به وسيله برس استفاده كرد. در مورد اشياء چوبي مي‌توان محلول حشره‌كش را با سرنگ به سوراخي كه حشره در آن ايجاد كرده تزريق كرد. حشره‌كش‌هاي محلول را نبايد در مورد نسخه‌هاي خطي، تابلوهاي نقاشي و پارچه به كار برد زيرا ممكن است لكه‌هايي باقي گذارد.حشره‌كش‌هاي مايعي كه د.د.ت، كمكسين، كلرايد مركوريك، پنتاكلروفنل و نمكهاي سديم در آنها وجود دارد براي از بين بردن حشرات بسيار مناسب‌اند.

[چرو]

چکیده:
با توجه به اینکه یکی از عوامل برجسته کننده فرش دستباف، رنگ الیاف در بافت فرش است و هیچگاه از اهمیت این موضوع کاسته نمیشود به نظر میرسد ارزشگزاری روی گیاهان رنگزای مهمی که کمتر بررسی شده اند بسیار با اهمیت باشد .
در این مقاله به بررسی رنگهای حاصل از هلیله با اسید ها و دندانه های مختلف پرداخته شده است.
2نوع هلیله(زرد و سیاه) به نسبت 50% مورد ارزیابی قرار گرفتند به همراه 5 دندانه (سولفات مضاعف آلومنیوم و پتاسیم،سولفات آهن III، کلرید قلع ، دی کرمات پتاسیم وسولفات مس) و تاثیر 5 اسید (اگزالیک، سولفوریک، استیک ، فرمیک و سیتریک) بر روی آن در نظر گرفته شده است. آز مایشات به روش دندانه کردن همزمان انجام شده وپس از عملیات رنگرزی نمونه ها تحت سیستم (٭b٭a٭CIE (L مورد ارزیابی قرار گرفتند و پس از آن ثباتهای شستشویی و نوری از نمونه ها تهیه گردید.
داده های این تحقیق بیشتر از سایت های مرتبط بامو ضوع بدست آمده است .در این تحقیق به رنگ¬ها یی در شید های متنوع زرد، زیتونی، کاهی ، قهوه ای و مشکی می رسیم و نتیجه حاصل از این پژوهش نشان دهنده ثبات های نوری و شستشویی مناسب است و مهمتر اینکه با استفاده از سولفات آهن III می توان به رنگ مشکی در تیره ترین حالت ممکن رسید که یکی از مشکلات فامهای رنگی طبیعی است.

مقدمه

هلیله با نام علمی "Myrobalan Fruit " از تیره ی بادام هندی ( Combretacea ) که به طور وحشی در جنگلهای هندوستان رویش دارد . چنانچه میوه های نارس چیده و خشک شوند رنگ آنها تیره و سیاه می شود ودرآن صورت به نام هلیله سیاه معروف بوده و اگر میوه ها کاملا" برسند رنگ زرد خواهند داشت که به هلیله زرد یا هلیله کابلی معروفند .(1)
هلیله در لغت نامه دهخدا :
● هلیله – [ igdgi] –[ ] /آوا: ه˜ لي ل/ لֽ / نوع لغت: اֽ.
شرح: اهلیج ،هلیج از درختان نواحی حاره است که میوه اش مصرف طبی دارد و آن چند نوع است:
- هلیله بزرگ که کابلی گویند
- هلیله زرد و بلیله- درخت ان کوچک چون سیب و به و آلو و برگ آن کوچکتر و دراز چون برگ
بید و آن را اقسام است : هلیله زرد – هلیله سیاه و هلیله کابلی (2)
● هلیله- [igdgi ]-[ ] /آوا: ه׳ لی ل׳ / نوع لغت :اِخ
شرح :دهی است در بخش مرکزی شهرستان بوشهر که 584 تن سکنه دارد . آب آن از چاه و محصول عمده اش غله و صیفی وکار مردم ماهیگیری است.(3)
●هلیله –[ igdgi] – [ ]
آآوا: ( ه ׳ ل) / نوع لغت: ( ا ِ)
شرح: درختی از تیره کمبر تاسه و از رده ی دو لپه ای ها که دارای میوه ی بیضوی شکلی به اندازه ی یک سنجد ریز است . میوه ی این گیاه مصرف طبی دارد و خشک شده ی آن را به عنوان قابض به کار می برند .این گیاه خاص نواحی حاره است .(4)
هلیله از معدود گیاهان رنگزایی است که با توجه به کیفیت بالای رنگ دهی مورد توجه برای تولید عمده قرار نگرفته است . هلیله که در ایران به کار برده می شود از نواحی بلوچستان ، افغانستان و هند بدست می آید . یکی دیگر از موارد استفاده هلیله در چرمسازی است .
درخت هلیله یکی از قوی ترین مواد تانن دار می باشد که مقدار مواد مازوجی آن در حدود 45 % است .از برگ و میوه این درخت برای بدست آوردن انواع خاکستری ها همراه با سایر دندانه ها در رنگرزی پشم استفاده می شود.(5)

خواص دارویی هلیله:
هلیله سبب تصفیه سم از بدن به ویژه خون و شست و شوی کامل معده می شود و جریان انرژی حیاتی در بدن را متعادل می کند . از دیگر خواص بارز هلیله تقویت چشمها و بالا بردن قدرت دید تقویت قلب و معده و درمان جوش و نقرس است. همچنین به عنوان معجون دردهای مفصلی و دفع کننده انواع کرمها است و هلیله سیاه از جمله عصاره های گیاهی است که دارای اثرات قابل توجه ضد باکتری وضد قارچی است . (6)

مواد اولیه مصرفی:
برای آزمایش های صورت گرفته از نخ پشمی با متوسط
نمره Tex 2/420 با میانگین تاب نخ دو لای 20 /73 استفاده شده است همچنین جهت رنگرزی از هلیله آسیاب شده ( پوست و هسته ) از هر دو نوع زرد و سیاه استفاده گردید.

مراحل آزمایش :
نخست الیاف را جهت جدا سازی واکس ها و چربی ها با یک دترجنت آنیو نیک به میزان 2 گرم بر لیتر در دمای 40 درجه به مدت 10 دقیقه شستشو می دهیم .
کالا را به صورت مرطوب وارد حمام رنگرزی می نماییم و طبق نسخه عمل می شود . پس از 5 دقیقه دندانه و پس از 2 دقیقه اسید را به حمام اضافه نموده و پس از رسیدن به دمای 40 درجه رنگ به آن افزوده شده است . طی 20 دقیقه به دمای جوش اسیده و پس از آن 45 دقیقه در دمای جوش می ماند .پس از آن حمام را تخلیه و کالا را ابکشی می نماییم.

شست وشوی نهایی:

پس از اتمام رنگرزی برای برداشت رنگهای جذب نشده کالا را شستشو می دهیم بدین صورت که کالا در دمای 60 درجه به مدت 10 دقیقه با دترجنت انیونیک به میزان 2 گرم بر لیتر شستشو داده می شود.

جدول 1-1 چگونگی کد گذاری نمونه های عمل شده

مواد مازوجی در بسیاری از نباتات به طور فراوان یافت می شود که بین آنها بلوط، کاج، گردو، انار، بید، سماق، و هلیله اهمیت زیاد تری دارند .
رنگرزی این مواد با سایر نباتات رنگدار تفاوت زیادی ندارد فقط به واسطه ی کم و زیاد بودن مواد مازوجی در آنها و همچنین نوع ماده رنگی این گیاهان با دندانه های مختلف تولید الوان گو ناگون می نماید که به ذکر آن پرداخته می شود
. طبق آز مایشات به عمل آمده الیاف رنگ شده با هلیله نسبت به دیگر رنگزاهای گیاهی ثبات های نوری متفاوتی دارند به طوری که رنگ الیاف در مقابل آفتاب به جای اینکه در درجات مختلف نسبت به نوع دندانه کمرنگ تر شوند تیره تر شده اند و باز هم به نسبت استفاده از انواع مختلف دندانه درجات تیره تر شدن الیاف یکسان نبوده است. (7)


آزمایش ثبات شستشویی و نوری:

آزمایش ثبات شستشویی بر اساس استاندارد ، توسط صابون 2 گرم بر لیتر در حرارت 60 درجه با 1/50 L/R=به مدت 10 دقیقه انجام شده است .نحوه تهیه نمونه جهت انجام آزمایشها بدین صورت بودکه نخ پشمی رنگرزی شده با همان مقدار نخ پشمی سفید روی پارچه پنبه ای سفید دوخته شده که از یک سوی نتایج حاصل از ثبات شستشویی برای نمونه رنگرزی شده و از سوی دیگر میزان لکه گذاری بر نخ پشمی سفید و پارچه پنبه ای سفید مشخص می گردد.
نتیجه ثبات شستشویی بر طبق مقیاس خاکستری است.

برای آزمایش ثبات نوری، نمونه ها را در مقابل نور خورشید قرار گرفته است به مدت سه هفته کامل در مقابل نور روز، پشت شیشه .نتایج بدست آمده بر طبق مقیاس ، قابل ارزیابی نیست ،چرا که تیره تر شده اند، ولی اگر بخواهیم طبق مقیاس بررسی کنیم ، میتوان آبی را برای آن در نظر گرفت.
نتایج در جدول نشان داده شده است.

جدول 1-2نتایج آزمایش ثبات نوری و ثبات شستشویی و لکه گذاری بر روی پشم و پنبه (هلیله سیاه)

برای آزمایش ثبات نوری، نمونه ها را در مقابل نور خورشید قرار گرفته است به مدت سه هفته کامل در مقابل نور روز، پشت شیشه .نتایج بدست آمده بر طبق مقیاس ، قابل ارزیابی نیست ،چرا که تیره تر شده اند، ولی اگر بخواهیم طبق مقیاس بررسی کنیم ، میتوان آبی را برای آن در نظر گرفت.
نتایج در جدول نشان داده شده است.

جدول1-3 نتایج آزمایش ثبات نوری و ثبات شستشویی و لکه گذاری بر روی پشم و پنبه (هلیله زرد)

برای آزمایش ثبات نوری، نمونه ها را در مقابل نور خورشید قرار گرفته است به مدت سه هفته کامل در مقابل نور روز، پشت شیشه .نتایج بدست آمده بر طبق مقیاس ، قابل ارزیابی نیست ،چرا که تیره تر شده اند، ولی اگر بخواهیم طبق مقیاس بررسی کنیم ، میتوان آبی را برای آن در نظر گرفت.
نتایج در جدول نشان داده شده است.

پس از عملیات رنگرزی رنگ نمونه ها توسط دستگاه Color pata تحت سیستم)٭ b٭l ٭ (a CIEاندازه گیری شده اند .تمامی مقایسه ها تحت منبع نوری استاندارد انجام شده است .مقایسه )٭ b ٭ l ٭(a نمونه ها در جدول 1-4 نشان داده شده است.


جدول 1-4 مقایسه (٭ b ٭ l ٭(a نمونه ها

بررسی خواص نمونه ها :

• نمونه های 1،2،3 در هر گروه (هلیله زرد،هلیله سیاه):
نسبت های متفاوت هلیله بدون دندانه و اسید است که 50% ، پر رنگ تر از 10%و 100% ، پر رنگ تر از 50%است.
• نمونه 4،8،14،15،16:
دندانه مشترک دارند ( زاج سفید ) با اسید های متفاوت :
• نمونه 4:اسید اگزالیک تیره ترین طیف کاهی را ایجاد میکند در ترکیب با زاج سفید و به سمت زیتونی متمایل میگردد .
• نمونه 8:
در هلیله سیاه :اسید سولفوریک در ترکیب با زاج سفید فقط هلیله را کمی تیره تر و شفاف تر می نماید.
در هلیله زرد :
استفاده از اسید سولفوریک رنگ حاصل را زرد میکند اما ،1 درجه پایین تراز رنگ حاصل از زاج سفید و اسید اگزالیک.
• نمونه های 14،15،16:
استفاده از اسید سیتریکدر ترکیب با زاج سفید،در مقایسه با اسید فرمیک و استیک قوی تر بوده و نسبت به اسید سولفوریک و اگزالیک ضعیف تر و رنگ حاصل از آن نسبت به طیف های طبیعی حاصل از هلیله شفاف تر و روشنتر است در هلیله سیاه.
در هلیله زرد : ترکیب زاج سفید و 3 اسید (فرمیک ، استیکو سیتریک ) رنگهای بدست آمده بسیار مشابه اند.
• نمونه 5،9،17،18،19:
دندانه مشترک دارند (سولفات مس) با اسید های متفاوت:
استفاده از سولفات ،طیف رنگی الیاف را به سمت سبز متمایل می کند.
• نمونه 5:
سولفات مس و اسید اگزالیک ← سولفات مس سبب می شود رنگ الیاف به سبز متمایل شود.
• نمونه 9: سولفات مس و اسید سولفوریک ← اسید سولفوریک به تیرگی بیشتر میکشاند در مقایسه با اسید اگزالیک.
• نمونه 17:
همانند ترکیب سولفات مس و اسید سولفوریک ،اما شفاف تر و دارای زردی نسبتا" کمتری است. • نمونه 18: ترکیب سولفات مس و اسید استیک با هلیله است که نتیجه ،بسیار شبیه به نمونه 17 و 19 میباشد با قرمزی نسبتا" کمتری.
• نمونه 19 :
ترکیب سولفات مس واسید سیتریک:شفاف تر و تیره تر است نسبت به 17 و 18.
• نمونه های 6،10،20،21،22:
استفاده از سولفات آهن 3 به عنوان دندانه باعث ایجاد طیفهای خاکستری و مشکی می شود .
• نمونه 6:
در هلیله سیاه :
استفاده از اسید اگزالیک در کنار سولفات آهن نوعی مشکی می دهد .
در هلیله زرد :
استفاده از اسید اگزایک در کنار سولفات آهن تیره ترین مشکی را ایجاد میکند .
• نمونه 10: در هلیله سیاه:
استفاده از اسید سولفوریک در کنار سولفات آهن رنگ مشکی حاصل را کمی تقلیل میدهد ،به نوعی "موشی" می رسد .
در هلیله زرد:
استفاده از اسید سول فوریک، نوعی خاکستری متمایل به قهوه ای می دهد .
• نمونه 20 :
استفاده از اسید فرمیک ، نوعی خاکستری تیره با کمی قرمزی می دهد.
• نمونه 21:
استفاده از اسید استیک ، نوعی خاکستری با قرمزی کمتری می دهد .
• نمونه 22:
استفاده از اسید سیتریک، نوعی خاکستری تیره و شفاف تر از نمونه 20 و 21 میدهد .
• نمونه های 7،11،23،24،25:
استفاده از دی کرومات پتاسیم به عنوان دندانه سبب ایجاد طیفهای کاهی متمایل به زرد میشود.
استفاده از اسید اگزالیک نتیجه ای بسیارمشابه با نمونه 12 دارد .
تیره ترین طیف این گروه متعلق به ترکیب کروم بااسید فرمیک است.
بعد از آن ترکیب دی کرومات با اسید سیتریک تیره ترین است.
• نمونه11:
استفاده از اسید سولفوریک سبب تیره تر شدن طیف زرد به سمت زیتونی است .
در این سری از آزمایشات، (استفاده از دی کرومات پتاسیم) تیره¬ترین رنگ،حاصل از ترکیب دی¬کرومات و اسید سولفوریک است .
• نمونه 23:
استفاده از اسید فرمیک سبب ایجاد رنگی کمترولی شفاف تر از نمونه های اسید اگزالیک و سولفوریک است.
• نمونه 24: استفاده از اسید استیک، که از اسید فرمیک هم ضعیف تر بوده و کم رنک تر از نمونه 23 است.
• نمونه 25: استفاده از اسید سیتریک سبب ایجاد رنگ تیره تر از 23و24 و روشن تر از 7 و11 است.اسید سیتریک از اسید سولفوریک و اگزالیک ضعیف تر و از اسید فرمیک و استیک قوی تر بوده است.
• نمونه 12و 13:
استفاده از اسید اگزالیک و سولفوریک در ترکیب با کلرید قلع نتایج مشابهی می دهد. با این تفاوت که اسید سولفوریک،رنگ بدست آمده را شفاف تر و زرذد تر می نماید.
• نمونه های 26، 27،28:
نمونه ها بسیار مشا به بوده و تفاوت در شفاف تر بودن نمونه 27 است که در آن از اسید سیتریک استفاده شده است.

نتیجه گیری:

1. تاثیر اسیدها ودندانه ها در طیف رنگی:
ااسید اگزالیک← ایجاد تیره ترین طیف در ترکیب با هر دندانه
اسید سولفوریک← ایجاد تیرگی ،کمی کمتر از اگزالیک
اسید فرمیک،استیک و سیتریک ← اسیدهای ضعیفی هستند و نتایج مشابهی حاصل می کنند .
زاج سفید ← تاثیری در رنگ اصلی ندارد ،تنها شفاف می نماید.
سولفات مس ← رنگ الیاف را به سوی سبز متمایل می کند .
سولفات آهن ← III نمونه ها را به سوی سیاه و خاکستری متمایل می کند
دی کرومات پتاسیم ← نمونه ها را به سوی کاهی متمایل می کند.
کلرید قلع←
- در هلیله سیاه← زرد و شفاف با کمی قرمزی ایجاد می کند
- در هلیله زرد ← با هر اسیدی به لیمویی می رساند .

2. ثبات شستشویی:
نمونه های رنگرزی شده از ثبات شستشویی خوبی برخوردار بوده اند وتغییرات حاصله در ثبات شستشویی نمونه ها بین5/4 تا 5 بوده است. لکه گذاری بر روی نمونه ها چه پشم وچه پنبه دیده نمی شود.
3. ثبات نوری:
با توجه به تیره تر شدن رنگ نمونه ها در مقابل نور ،طبق استاندارد نمیتوان برای انها علامتی در نظر گرفت. ولی از انجایی که به بهترین ثبات عدد 8 داده می شود،در جدول به آن 8 داده ایم.
نتیجه کلی آزمایش نشان می دهد که هلیله علاوه بر ثبات شستشویی و نوری بالا، توانایی تولید رنگهایی متفاوت، مانند مشکی را دارد.


منابع و مآخذ :
www.Skums.ac.ir [1]
[2].دکتر محمد معین ،" لغت نامه دهخدا"، ج 43 (ه –هیما)، صفحه 257، شهریور 1341، تهران، چاپ افست.
[ 3]. دکتر محمد معین، "فرهنگ فارسی" ،ج6 (غ-ی)، صفحه 2294 ،1358 ،تهران، انتشارات امیر کبیر .
www.SID.ir[4]
www.aftab.ir [5]
[6]. نصیری ،محمد جواد،"هنر قالی بافی ایران"، صفحه51-52 1374، تهران.

www.aftab.ir/articles/art / www.SID.ir / www.wikipedia.org / [7] www.parsiteb.com

[چرو]

راهیابی فرش‌های ایرانی به اروپا؛ فرش‌های لهستانی


کمی پیش از پایان قرن شانزدهم فرش‌های ایرانی با آن نقش و طرح مخصوص به خود وارد اروپا شدند.
ورود فرش‌های ایرانی را نقاشان آن زمان ثبت کرده‌اند. قرن‌ها نقاشان خانواده‌ها و اشخاص مشهور و ثروتمند را در حالی تصویر می‌کردند که بر روی فرش‌های بافت آناتولی با نقش‌هایی هندسی ایستاده بودند.
حالا زمان آن رسیده بود که فرش‌های ایرانی با نقوش گل‌دار و غیرهندسی جای آن‌ها را بگیرند. تابلویی که آنتونی ون دایک از فرزندان چارلز اول پادشاه انگلیس کشیده است، در صدر این دست از تابلوها جای می‌گیرد. (همین تصویر که این پایین مشاهده می‌کنید.)

این تغییر سلیقه اتفاقی و ناگهانی رخ نداده است.
درست در همین دوران بالاخره دریانوردان اروپایی توانستند ارتباطی منظم و برقرار را با کشورهای ایران، هند و چین برقرار سازند.
و در در همین زمان بود که امپراتوری قدرتمند صفویان کارگاه‌هایی را برپا کرد که در آن‌ها دستبافته‌ها و فرش‌هایی بسیار نفیس از ابریشم بافته می‌شد.
این دو واقعه در جایی مانند جزیره هرمز که در دست پرتغالی‌ها بود و تجار هلندی در آن آمد و شد داشتند به هم رسیدند.
در نتیجه در نقاشی‌هایی که از خانه‌های ثروتمندان پرتغالی، هلندی و اسپانیایی باقی مانده و نقاشانی همچون ولاسکز، روبنس و ورمیر آن‌ها را نقش کرده‌اند، شاهد راه‌یابی فرش‌های ایرانی هستیم.

نقش سرتاسری و بدون ترنج
اغلب فرش‌های گل‌دار ایرانی ترنج دارند. اما در این زمان شاهد بافته شدن طرحی جدید هستیم. در این طرح جدید سرتاسر فرش را گل‌‌ها و ساقه‌ها پوشانده‌اند و دیگر از ترنج خبری نیست. نقش گلدانی یکی از این دست طرح‌هاست که هنرمند گلدانی را بر زمینه جای داده و گل و بوته‌ها را از ان گرفته و بر سرتاسر بافته می‌گستراند. در این طرح گل‌ها به شکل واقعی خود نزدیک‌تر هستند.
طرح سرتاسری ایرانی نیز همچون نقوش ترنج دار در میان اروپاییان طرفداران بسیاری یافت و هنوز هم از جمله طرح‌های محبوبی است که بر قالیچه‌های ایرانی نقش شده و نگاه اروپاییان را به دنبال خود دارد.
در همان زمان طرح جدید راهی هندوستان مغولی شد و الهام بخش طرح‌های بسیاری در آن زمان در آن کشور گردید. نقوشی که نسخه‌های فراوانی از آن راهی اروپا شد و می‌بایست آن‌ها را هندو-پارسی نامید.

ایشان به قیمت ده میلیون دلار در یک حراجی در لندن فروخته شدند.
فرش‌های گلدانی هنوز هم در میان اروپاییان محبوب هستند و به قیمت‌های آنچنانی در حراجی‌ها فروخته می‌شوند. به تازگی فرشی با نقش گلدانی بافت کرمان به قیمت 10 میلیون دلار در یکی از حراجی‌ها فروخته شده است.
فرش‌های گلدانی را بافندگان خلاق کرمانی عصر صفوی می‌بافته‌اند. آن‌ها گونه‌ای دار مخصوص به کار می‌بردند که به ایشان امکان بافتی بهتر را می‌داده است که بر زیبایی و کیفیت و جذابیت فرش‌هایشان می‌افزوده است. مسافران اروپایی آن دوران به کرات درباره‌ی کارگاه‌های شاهی که در کاشان، اصفهان و کرمان فرش‌هایی نفیس تولید می‌کرده‌اند، نوشته‌اند. کیفیت تولیدات این کارگاه‌ها تحت حمایت شاه عباس اول (1587-1629 م)، پادشاه مقتدر ایرانی که در حمایت از هنرها در تاریخ مشهور است، به اوج رسید. او نیز مانند شاه طهماسب، پادشاه پیش از خود، امیدوار بود که نقوش فرش‌ها را با نام او بشناسند.

این نقاشی در موزه‌ی هنر متروپولیتن نگاهداری می‌شود و بانویی را نشان می‌دهد که در حال
نواختن Theorbo است. فرش بر روی میزی پهن شده که مرد بر روی آن نشسته است.

[چرو]

گلیم دویست ساله سنندج – موزه سلطنتی سوئد

قالی و گلیم سنندج (به زبان کردی: سنه) از شهرتی جهانی برخوردار است، این گلیم بسیار زیبای ایرانی با پیشینه‌ای نزدیک به دویست سال در سنندج بافته شده و در قاهره به یک اشراف‌زاده سوئدی فروخته شده است.
، طول آن صد و هشتاد سانتی متر و عرض آن صد و بیست سانتی متر است. زمینه گلیم قهوه‌ای روشن و تیره است و در میان آن یک مستطیل شیری رنگ دیده می‌شود که با گل‌های رنگارنگ پوشانده شده‌اند. حاشیه قالی از سه ردیف باریک قهوه‌ای، شیری و سفید با گل‌های ریز تشکیل شده است. این گلیم امروزه در موزه سلطنتی سوئد نگهداری میشود.

[چرو]

قالي چلسي


قالي چلسي يكي از معتبرترين دست بافته هاي ايران و جهان در موزه ويكتوريا و آْلبرت لندن نگهداري مي شود. اين فرش به دوره صفوي و عصر شكوفايي هنر ايران تعلق دارد.
تار و پود فرش چلسي از ابريشم . پرز آن پشمي و ابعاد آن 540‌ در 360 سانتي متر است و گره هاي آن از نوع متقارن فارسي باف است.
در مركز فرش دو ترنج كامل با سرترنج هاي حاشيه اي قرار دارد. زمينه فرش لاكي و در ميانه آن حيواناتي مثل آهو، گوزن، شير و پلنگ ديده مي شود.
محمد حسن بافته چي كارشناس فرش در خصوص دليل بافت اين فرش مي گويد: « در دوره شاه تهماسب با توجه به علاقه شاه به هنر و آثار هنري كارگاه هايي در سراسر كشور به خصوص تبريز راه اندازي شد كه در آن بهترين استاد كاران، طراحان و بافندگان فرش به خلق آثاري اين چنيني مي پرداختند. »
در كنار اين كارگاه ها هنرمندان ديگري مانند كمال الدين بهزاد كه مكتب تبريز را در مينياتور پايه گذاشت، آن را وارد طراحي فرش كردند و تحولي را به وجود آوردند.
به اعتقاد بافته چي اين كارگاه ها به شيوه يك دانشگاه عمل مي كردند و محصولات آن نمونه بسيار مرغوب از فرش هاي ايراني بودند:« در همين مكتب قالي بافي، مرغوب ترين قالي ايراني چون فرش اردبيل، شكارگاهي و سجاده اي شكل گرفت.»
اين كارشناس فرش همچنين درباره كيفيت فرش چلسي مي گويد:« اين قالي از نظر مرغوبيت ، طرح و رنگ آميزي و مواد اوليه و بافت و زيبايي با فرش اردبيل رقابت مي كند.»
در مورد سال و مكان دقيق بافت فرش اطلاع چنداني وجود ندارد، برخي از پژوهشگران محل بافت آن را تبريز و برخي ديگر حدود كاشان مي دانند. بافته چي با اشاره به رواج قالي بافي در تبريز احتمال مي دهد كه اين قالي همزمان با قالي اردبيل كه براي مقبره شيخ صفي الدين اردبيلي بافته شده در كارگاه سلطنتي تبريز بافته شده باشد.
اين قالي تا پايان دوره صفوي در كاخ سلطنتي نگهداري مي شد. پس از سقوط اصفهان به دلايل نامعلوم از اصفهان خارج و پس از چند بار دست به دست گشتن سرانجام به موزه ويكتوريا و آْلبرت رسيد.
بافته چي درباره وجه تسميه اين قالي به ميراث خبر ياد آور مي شود:« اين فرش به دليل آن كه در خيابان گينگز رود در گالري چلسي فروخته شد به اين نام مشهور گشت. »

[چرو]

قالي دنياي ماهيها:


بنگر به جهان سرالهي پنهان
چون آب حيات در سياهي پنهان

پديد آمد ز بحر ماهي انبوه
شد بحر ز انبوهي ماهي پنهان

قالي دنياي ماهيها ، از جمله آثار بي نظير فرش ايران و قاليهاي نفيس گنجينه فرش ومنسوجات آستان قدس رضوي مي‌باشد . اين قالي با تركيب صدها رنگ متنوع و زنده و استفاده بهترين مواد اوليه كرك و ابريشم تهيه شده است .
طراحي در اين قالي با همه تازگي و نوآوريهايش سعي شده سبك سنتي فرش يعني لچك و ترنج بودنش بي‌بهره نماند و اين تدبير برنفاست و ارزش والاي فرش افزوده است و اين قالي همانند قاليهاي ديگر داراي حاشيه كوچك و بزرگ و لچك و ترنج مي‌باشد . نقوش دوحاشية كوچك، ماهيان تزئيني وآكواريومي، حاشية بزرگ تصاويرماهيان رودخانه‌ اي، آبهاي شيرين ودرمتن ماهيان آبهاي شوروگياهان زينتي ازاعماق دريا تا سطح آب رانشان مي دهد كه با رنگهاي آبي تيره وروشن مشخص شده وماهيها دراعماق مختلف ديده مي شوند درمركزكه درحكم ترنج است. قطب جنوب با تصاوير دوخرس قطبي، تعدادي پنگوئن و يك نهنگ سربرآورده ازيخ به چشم مي خورد. و هرچه از مركز فرش به كناره‌هاي قالي نزديك مي‌شويم حيوانات كه در عمق كم و زياد زندگي مي‌كنند بافته شده است
. هدف اصلي فرش بيان‌كننده ماهيان و زيبائي‌هاي طبيعي و عجائب مخلوقات خداوند در اعماق درياها و اقيانوسها مي باشد كه جلوه اي از جمال وقدرت لايزال الهي درآفرينش موجودات است.، اين زيبائيها و مخلوقات خداوندي از كتابهاي متعدد مستند داخلي و خارجي جمع‌آوري و در قالي به تصوير كشيده شده است.
درابتداي قالي بافته شده ايران ـ اصفهان ـ بافت حقيقي ـ شروع سال 1373 شمسي و 1994 ميلادي ـ دنياي ماهيها
IRAN – ISFAHAN – HAGHIGHIS CARPET – THE FISHES WORLD

　
تاريخ بافت فرش دنياي ماهي‌ها - نوشته خانم عذرا یوسفی
　فرش دنياي ماهي‌ها
طرح و نقش : منظره
محل بافت : اصفهان
تاريخ بافت : 1373 هـ . ش
نـوع گــره : نـامـتـقـارن رجشمار : 75 گره در 5/6 سانتيمتر
مدت بافت : 4 سال
ابعاد :314 × 434 سانتيمتر
نوع رنگ : گياهي- شيميائي
جنس تار و پود : ابريشم جنس پرز : پشم وابريشم
طراحان : استاد يدالله صفدرزاده حقيقي و دامادزاده
اهدائي : حاج يدالله صفدرزاده حقيقي

منبع:اتحادیه فرش دستباف ایران در ژاپن

[چرو]

فرش هاي لهستاني

تنها يك سال پس از كوچ ارمنيان به ايران، در سال 1605ميلادي،بازرگاني از ارمنيان لهستان به نام صفر موراتوويچ ،كه تنها از دو نسل پيشتر تابعيت لهستان را كسب كرده بود،از سوي پادشاه لهستان،سيگموند سوم،به منظور تحكيم روابط بازرگاني ميان دو كشور،بخصوص در زمينه تجارت ابريشم،به ايران اعزام گرديد.
سيگموند از خاندان سلطنتي سوئد بود و در سال 1587 ميلادي به پادشاهي لهستان رسيد.او پسر ژان سوم پادشاه سوئد است.بعد از مرگ پدرش در سال 1592 ميلادي به پادشاهي سوئد نيز منسوب گشت.اما سوئديان او را كه كاتوليك بود،به پادشاهي نپذيرفتند و او در سال 1598 ميلادي مجبور به ترك سوئد گشت.در سال 1610 ميلادي او تزار روسيه، وايسليچ ايوانودي كوديكسي را شكست داد و پسر وي ولاديسلاس را بر تخت تزاري روسيه نشاند.سيگموند در سال 1613 ميلادي درگذشت.
تنها يك سال پس از كوچ ارمنيان به ايران، در سال 1605ميلادي،بازرگاني از ارمنيان لهستان به نام صفر موراتوويچ ،كه تنها از دو نسل پيشتر تابعيت لهستان را كسب كرده بود،از سوي پادشاه لهستان،سيگموند سوم،به منظور تحكيم روابط بازرگاني ميان دو كشور،بخصوص در زمينه تجارت ابريشم،به ايران اعزام گرديد.

سيگموند از خاندان سلطنتي سوئد بود و در سال 1587 ميلادي به پادشاهي لهستان رسيد.او پسر ژان سوم پادشاه سوئد است.بعد از مرگ پدرش در سال 1592 ميلادي به پادشاهي سوئد نيز منسوب گشت.اما سوئديان او را كه كاتوليك بود،به پادشاهي نپذيرفتند و او در سال 1598 ميلادي مجبور به ترك سوئد گشت.در سال 1610 ميلادي او تزار روسيه، وايسليچ ايوانودي كوديكسي را شكست داد و پسر وي ولاديسلاس را بر تخت تزاري روسيه نشاند.سيگموند در سال 1613 ميلادي درگذشت.
در ميان اسناد و نوشته هاي مربوط به پيشينه روابط ميان دو كشور ايران ولهستان،سخنان ناهمگون درباره سفر مرادوويچ به چشم مي خورد.گروهي بر اين باورند كه وي در سال 1601 ميلادي به سفارت ايران نايل آمد.گروهي ديگر اين تاريخ را سال بعد يعني سال 1602 ميلادي دانسته اند.در برابر اما در منابع اسلامي _ ايراني اين تاريخ را همه 1010 هجري قمري آوردهاند.اما هر چه باشد،آنچه مسلم است اين است كه سفر وي در دوران پادشاهي عباس اول صفوي روي داده است.آيا سفر مرادويچ به اصفهان پيشتر از ورود ارمنيان به جلفا بوده است؟!
ماموريت ديگر موراتوويچ تهيه قالي ايراني براي كاخ هاي سلطنتي لهستان بود.موراتوويچ از راه دريا به طرابوزان و سپس از طريق ارزروم به قارص و تبريز و قزوين و كاشان رهسپار شد.
بر اساس حفاري ها و اشياء به دست آمده در كاشان و شهر ري،كارشناسان معتقدند حداقل از هزاره سوم پيش از ميلاد صنعتگران كاشان به بافت پارچه هاي ابريشمي كاملاً آشنا بودند.پس از حمله مغول و ويراني شهر كاشان،در سده هفتم هجري كاشان توانست ديگر بار در دوران شاه طهماسب به مركزي مهم در عرصه قاليبافي بدل گرديد و هنرمنداني خلاق چون استادمقصود كاشاني،بافنده قالي معروف بقعه شيخ صفي( 946ق/1540م)،را در خود بپروراند.
نوشته هاي قرن 17 و18 ميلادي تصريح مي كنند كه كاشان كانون بافت قالي درباري بوده و توسط شاه عباس كبير بنياد گذاشته شده است و قالي هاي ابريشمين نقره باف و زرباف،كه با نام قالي شاه عباسي معروف است،به اين محل نسبت داده مي شود. دن گارسيا د سيلوا فيگوئروا،سفير اسپانيا در دربار شاه عباس اول،در مورد قالي هاي كاشان چنين مي نويسد:قالي هايي كه در شهر كاشان و ديه هاي اطراف آن بافته مي شوند و همچنين قالي هاي اصفهان بهترين نوع اين كالا در سراسر مشرق زمين است.
موراتوويچ مامور بود كه بافتن "قالي هاي ابريشمي و زربفت،فرش هايي با بافت برون خامه( گليمباف ) و يك خيمه بزرگ شكارگاهي،توام با انواعي ديگر از منسوجات را به بافندگان و نساجان كاشان سفارش دهد". در اسناد مالي اين ماموريت"پرداخت مبلغ اضافي پنج كرادُن براي بافتن پرچم هاي خانوادگي واسا ـ كه هنوز هم باقي مانده ـ نيز ثبت شده است.اين قالي هاي ابريشمي توسط لهستانيان در اروپا شناسانده شد،واز سوي ناآگاهان غربي اين قالي ها بافته و توليد لهستان دانسته شد.و از اين رو به عنوان قالي لهستاني يا پولونز نامدار گشت.از دلايل اين نامگذاري شايد،نمايش يك تخته از اين گونه فرش در ميان مجموعه پرنس چارتوريسكي( Czartoryski ) لهستاني در سال 1878 ميلادي در نمايشگاه بين المللي پاريس باشد. در برابر گروهي ديگر اين قالي ها را نه بافت ايران،كه بافت كارگاه هايي كه توسط مزارسكي ، بازرگان لهستاني ارمني تبار،در اسلواكي امروز كه در آن زمان بخشي از قلمروي پادشاهي لهستان بود،مي دانند.هر چند كه بعدها بر همگان آشكار گشت كه اين قالي هاي ابريشمي لهستاني نيستند.فون بود ( bode ) و مارتين از نخستين كساني بودند كه با مقايسه قالي هاي لهستاني با قالي هاي ايراني اين مهم را روشن ساختند كه قالي هاي پولينز، نه بافت لهستان كه بافت ايران و متعلق به سده هاي شانزده و هفده ميلادي هستند. اما شايد مهم ترين نكته در اثبات ايراني بودن اين گونه از قالي ها،اطلاعات قابل توجهي است كه مانكوفسكي بدست مي دهد.او در ميان اسناد لهستاني به سندي با تاريخ سال 1601 ميلادي دست يافت كه حاوي بهاء قالي هاي خريداري شده از كاشان است.از سند فوق همجنين آشكار مي شود كه اين قالي ها به دستور پادشاه لهستان،سيگموند سوم،خريداري شده است.
شايد بتوان اين قالي هاي لهستاني را با گونه أي ديگر از قالي هاي دوران صفوي قياس كرد:قالي هاي پرتغالي.ميدانيم كه اين قالي ها هيچ ربطي به كشور پرتغال ندارند و تنها جهت صادرات به پرتغال و گوا،يكي از مستمعرات پرتغال در هند،بافته مي شد و از اين رو به اين نام معروف گشته اند.از اين گونه قالي،امروزه نمونه هايي در موزه شهر وين موجود است.هر چند گروهي كاشان را به عنوان محل توليد اين قالي ها دانسته اند.از جمله تاتيرسال.
در مورد قالي هاي لهستاني،آرتور پوپ بر اين باور است كه اين قالي ها نه در كاشان كه در جوشقان بافته شده اند.با توجه به صادرات فرش جوشقان در سده 16 ميلادي به هند،اين تصور دور از ذهن نيست كه دست بافته هاي روستايي كوهستاني وكوچك در آن عصر ـ دوران صفويه ـ بتواند به اروپا نيز راه يابد.در مورد جوشقان طل السلطان ـ پسر ناصرالدين شاه ـ در خاطرات خود مي نويسد:چون قالي هاي خوب در اين قريه مي بافتند،در عهد صفويه،مشهور به جوشقان قالي شده،حالا از آن صنعت مختصري در آنجا باقي است.ليلا دادگر،علاوه بر كاشان، اصفهان را نيز محل بافت اين گونه قالي مي داند. تورج ژوله اما ،اين قالي ها را يكسر بافت اصفهان مي داند.
قالي هاي لهستاني را" با ابريشم روشن سبز،آبي،زرد و صورتي بر تارهاي ابريشمي يا پنبه أي گره كرده و با زربفت هايي از طلا و نقره غنا " مي بخشيدند.گروهي از قالي هاي لهستاني بافت گره أي ندارند،بلكه همچون پارچه بافته شده اند و بر خلاف گليم هاي بافت عثماني درز و شكافي در آنها مشاهده نمي شود."همه فرش هاي لهستاني تقريباً آرايش مشابهي دارد:كناره ها و باريكه هاي حفاظ متعدد با عرض هاي مختلف كه محوطه أي مستطيل شكل را در ميان مي گيرد.اين محوطه مشتمل بر يك يا چند ترنج مركزي و ربع ترنج هايي در گوشه ها ست.
زمينه فرش اسليمي گل و برگداري است كه با آهنگ پر شكوهي بر محوطه ياد شده پيچيده".قالي هاي لهستاني يا پولونز جفت بافتهمي شدند".بدين منظور كه هر دو قالي به اتفاق حسن منظر خود،محيط مجاور را مسخر سازند".قالي هاي لهستاني را مي توان به دو گروه بخش كرد.گروهي كه در بافتشان تنها نخ ابريشم بكار رفته و گروهي كه علاوه بر نخ ابريشم در بافتشان از نخ نقره استفاده شده است.اين گروه اخير داراي رنگ آميزي ملايم بر رنگهاي شفاف و ظريف ترند.از اين گونه فرش،در حدود سيصد تخته بافته شده است.گاه وجود تصاوير الگو هايي در ميان نقوش قالي هاي لهستاني كه در سنت ايراني ـ اسلامي داراي هيچ گونه پيشينه و تكراري نيستند،حاكي از اين امر است كه دستكم،اندكي از اين گونه قالي ها تحت نظارت مباشر سفارش دهنده بافته شده است.به اين معنا كه به هنگام سفارش،ازسوي سفارش دهنده،نقشه آن نيز به بافنده ارائه
مي شد.با اين وجودگاه در طرح سفارشي نيز توسط بافندگان تغيراتي روي مي داد.براي نمونه مي توان به تغير جهت سر عقابِ نشان سلطنتي در يكي از قالي هاي موجود اشاره كرد.سر اين عقاب بجاي سمت چپ،سمت راست بافته شده است.
نبايد پنداشت كه قالي هاي لهستاني تنها و تنها به عنوان سفارش پادشاه لهستان بافته شده است،بلكه اين گونه قالي ها به سفارش پادشاه ايران و جهت اهداء به سفرا و دربار هاي اروپا نيز توليد مي شده.يكي از قديمي ترين قالي هاي نقش لهستاني،قطعه فرشي است كه در موزه كاندر رائيد مارك شهر ونيز كه سفير شاه عباس صفوي آن را به حاكم شهر هديه كرده است.
فراواني قالي هاي بازمانده از اين گونه خود دليلي بر اين سخن است.در اين مورد تورج ژوله مي نويسد:در اصفهان نه تنها فرش هاي گران بهاء سفارشي شاه بلكه فرش هاي سفارشي اشخاص ديگر نيز به دست استادان بافنده كارگاههاي سلطنتي تهيه مي شد.
از جمله اين قالي ها،سفارشاتي است كه از سوي پادشاه لهستان سيگيسموند سوم ( 1632 ـ 1587 م ) داده شد.
مي دانيم در ميان جهيزيه آناكاترين كنستاترا،دختر سيگيموند سوم و همسر كنت باواريا،فيليپ ويلهلم ،كه در سال 1642 ميلادي ازدواج كرد،نيز يك جفت از قالي هاي ايراني موسوم به پولونز وجود داشته است.
اين امر تنها منحصر به قالي نبود.نگارگران ايراني نيز تنها براي اشراف كار نمي كردند.
خارجيان نيز خريدار يا سفارش دهنده آثار انان به شمار مي آمدند.از اين رو گاه نگارگران ايراني بنا به سليقه سفارش دهنده تغيراتي در شيوه نگارگري ايراني پديد مي آودند براي نمونه مي توان به آثار نگار گر ايراني،جاني پسر بهرام ،اشاره كرد.او كه به فرنگي ساز نيز شهره بود،اغلب در پيرامون طرح هاي خود سايه گذاري مي كرد و سعي داشت در آثار خود حجم پردازي كند.كمپفر تعدادي از آثار او را با خود به اروپا برد. امروزه بجز موزه فرش تهران و موزه ملي لهستان در ورشو،نمونه هايي از اين فرش را مي توان در موزه رزيدنتس مونيخ،موزه متروپوليتن،قلعه روزنبرگ كپنهاگ،موزه كليولند آمريكا،كليساي سان ماركو ونيز،مقبره شاه عباس دوم در قم و مرقد حضرت علي ( ع ) در نجف اشرف .
( فصلی از یک رساله )
عليرضا دولتشاهي

[چرو]

فرشهای صفویه موزه فرش ایران


با حمله مغولان در سده هفتم (۶۱۳ ه .ق) به ایران آن چنان توفانی از ویرانی در این سرزمین بر پا شد كه همه مراكز علمی، كتابخانه‏ها، باغات، و مزارع سرسبز نابود و اغلب‏بزرگان فرهنگ و هنر این مرز و بوم از بین رفتند.
با این همه سنت‏های فرهنگی ـ هنری كشورمان به شیوه‏های باور نكردنی حفظ شد وچندی نگذشت كه فرمانروایان مغول علاقه‏مند به فرهنگ ایرانی ـ اسلامی شدند.
بعد از مغولان نیز تیموریان از ۷۸۷ ه . ق. تا ۹۰۷ ه . ق. قدرت را به دست گرفتند و یكی از با شكوهترین مكتب‏های هنری وفرهنگی در هرات بوجود آمد و آثار باشكوه معماری و كتابت و نگارگری در این عصر به اوج و اعتلای خود رسید. تأسیس سلسله صفوی در سال ۹۰۷ ه . ق. (۱۱۴۷ م.) به دست شاه اسماعیل (۹۰۷ ـ ۹۳۰ ه . ق.) صورت گرفت، سپس شاه تهماسب (۹۳۰ ـ ۹۸۴ ه . ق.) و شاه‏عباس اول (۹۹۶ ـ ۱۰۳۸ ه . ق.) به حكومت رسیدند. در این‏عصر مذهب تشیع مذهب رسمی دولت ایران اعلام گردید، در نتیجه، آزادی بیشتری در جامعه به هنرمندان اعطا شد.
از ویژگیهای مهم‏این دوره تاریخی عالاقه حاكمان به هنرهای سنتی اعم از كتابت، نگارگری، معماری، كاشیكاری، و قالیبافی بود.
هنر قالیبافی از اصیل‏ترین هنرهای ایرانی، و دارای سابقه‏ای بس طولانی در این سرزمین است.
قالی، به‏سبب مواد تشكیل دهنده آن‏از عمر چندانی برخوردار نیست به استثنای قالیچه پازیریك كه در سال ۱۹۴۹ از مقبره‏ای متعلق به یكی از امرای سكایی از میان یخ‏های‏كوهستان آلتای واقع در سیبری، نزدیك مرز مغولستان، بصورت معجزه‏آسایی سالم به‏دست ما رسیده، قدیمی‏ترین نمونه‏های دستباف به جای مانده به صورت فرشپاره و قطعات پوسیده متعلق به سده هفتم هجری قمری است.
از مینیاتورهای دوره تیموریان سده نهم ه . ق./ پانزدهم م. چنین استنباط می‏شود كه قالیها و قالیچه‏ها از طرح و رنگ زیبایی‏برخوردار بوده‏اند و دارای طرحهای چند ترنج تكراری به‏صورت نقشمایه‏های هشت ضلعی و ستاره‏ای شكل متشكل از خطوط راست‏خط هندسی با حاشیه‏های كوفی بودند(۲) اواخر سده نهم ه . ق. مینیاتورهای مكتب هرات قالی‏هایی با نقشمایه‏های خطی خمیده یاگردان و طرح‏های لچك و ترنج، (نقش ترنجی در مركز زمینه اصلی قالی‏ها و ربع ترنج‏هایی در چهار گوشه قالی) به‏چشم می‏خورد. تأثیر هنر خاور دور هنوز در بسیاری از طراحی قالی‏ها محسوس است.
طرح اسلیمی‏های طوماری، ماری یا ابرچینی، دهان اژدری،خرطوم فیلی همراه با شاخ و برگ‏های گردان بر هم تابیده یا به‏صورت متقاطع زمینه قالی‏ها را زینت می‏دهد.
گاهی این نقوش درشبكه‏های بندی و در ردیف‏هایی تنظیم می‏شوند و طرح‏های بندی قالی را به‏وجود می‏آورند. در دهه اول سده دهم ه . ق. نقشمایه برگی‏جای خود را به نقوش ختایی یا گل و شكوفه‏های ریز و درشت می‏دهد به‏نظر این تركیب نقوش و طرح به‏شدت مورد پسند قرار می‏گیردبه‏گونه‏ای كه امروز نیز در قالیبافی به‏كار برده می‏شود. تعداد زیادی از قالی‏های دوره صفوی نیز با این طرح بافته می‏شود. در دهه‏های‏بعدی سده دهم ه . ق. بسیاری از تركیب‏بندی مكتب هرات در قالی‏ها مورد تقلید قرار گرفته هیكل‏های هراتی با جامه دوره صفوی بادستاری كه عمامه‏وار به دور كلاه قرمز و چوبی كه از تارك آن بیرون زده مشاهده می‏شوند. عمامه یا دستار قزلباش‏ها در طرح قالی ومینیاتورها نسبت به ربع بعدی سده دهم ه . ق. شلتر و كمی بزرگتر است.
سه قالی كه از این دوره باقی مانده‏اند و تاریخ بافت آنها در كتیبه‏ها ضبط شده، یك جفت قالی معروف به قالیهای اردبیل یا شیخ‏صفی و قالی با طرح شكارگاه است كه امروزه در موزه پتسوپولدی میلان نگهداری می‏شود.
در كتیبه قالی‏های اردبیل غزلی از حافظ با مضمون زیر آمده است: جز آستان توام در جهان پناهی نیست‏ سر مرا به جز این در حواله گاهی نیست‏ در زیر آن «عمل عبد در گاه قدسی جایگاه مقصود كاشانی به سال ۹۴۶ هجری قمری» دیده می‏شود. كتیبه نمونه سوّم با مضون زیراست: «به اهتمام غیاث الدین جامی این اثر با جمال خود دل از همگان می‏رباید به اتمام رسید سال ۹۴۹ هجری قمری» طراحی این قالیّها تلفیقی است از سبك هراتی و سبك اوایل دوره صفوی. ترنج ۱۶ گوشه یا نقش درناهای در حال پرواز در كنارابرهای چینی شبیه سبك چینی است.؟
لباس‏های سواركاران كاملاً شبیه مینیاتورهای خمسه نظامی به خط شیخ‏زاده یا دیوان میرعلی‏شیرنوایی موجود در كتابخانه پاریس است. هنرمندان، در اوایل دوره صفوی به تكرار و اقتباس صرف دوره پیشین اكتفا نكرده‏اند و طرح‏های جدیدی مانند گل‏های نیلوفر،صدبرگ، انواع گل‏های شاه‏عباسی و ختایی را طراحی كرده به همراه غنچه‏ها و شاخ و برگ‏های اسلیمی و ابر چینی به‏كار برده‏اند.
در اوایل سده ۱۰ ه . ق. به‏همّت استاد بهزاد و شاگردانش مانند قاسمعلی، میرك، میرزا علی، سلطان محمد، و میرسعیدعلی تحوّل‏عظیمی در طرح قالی‏ها بنیان گذاشته شد. این هنرمندان از هرات به‏تبریز رفته. مكتب هنری تبریز را پایه‏گذاری كردند. حاشیه قالیها در این دوره اهمیت بیشتری یافته است و طراحان قالی در طراحی حاشیه‏ها جزئیات و دقّت بیشتری به‏خرج داده‏اند.معمولاً حاشیه اصلی در میان چند رشته حاشیه فرعی محاط شده است، در حالی كه تركیب و هماهنگی رنگ آن با زمینه قالی وهمخوانی نقوش كاملاً رعایت شده است. از ویژگیهای دیگر طرح حاشیه قالی‏های این عصر، اسلیمی‏های در هم پیچیده است كه اكثراًكتیبه‏هایی در میان آنها دیده می‏شود. طرح ترنج‏های مركزی قالی‏های بزرگپارچه نیز متحوّل شده از شكل مدور به بیضی و نقش ستاره‏ای‏شكل تغییر یافته و كلاله یا سرترنج‏هایی به‏صورت كتیبه به ترنج مركزی متصل شده است.
علاوه بر قالی‏هایی با طرح ترنجدار، لچك و ترنج كتیبه‏دار، قابقابی، قالی‏های جانوری و شكاری روی زمینه گل و بوته‏دار درختی وباغی و افشان، زیلو و گلیم زربفت نیز در عصر شاه طهماسب صفوی بافته شده است كه رنگ‏های بدیع و تركیب متوازن و متقارن نقوش،ویژگی‏های بارز این دوره را به نمایش می‏ از نمونه‏های بسیار زیبا با طرح حیواندار و شكار، قالیچه‏ای است كه گفته می‏شود ازمقبره شیخ صفی در اردبیل به‏دست آمده است. روی زمینه اصلی قالیچه پنج دسته از حیوانات شامل شیر و ببر و گوزن كه به‏غزال‏هایی‏حمله كرده‏اند به‏صورت قرینه و حیوانات منفرد دیده می‏شوند.
توازن طرح‏ها و ریتم تكرار آن‏ها و تلفیق نقوش حیوانات با طرح گل وبوته در زمینه، مهارت هنرمندان این دوره از حكومت صفوی را نشان می‏دهد.قالی‏های طرح جانوری در شرق ایران (خراسان) نیز در این دوره بافته می‏شده است.
دونمونه از شناخته شده‏ترین قالی‏های این گروه را می‏توان قالی‏هایی كه تزار روسیه پطر كبیر (درسال ۱۶۹۸) به‏هنگام تاجگذاری لئوپولد امپراطور اتریش به او هدیه كرده نام برد. زمینه اصلی‏قالیها، مرغزاری سرسبز پوشیده از گل و بوته و شاخ و برگ‏های پیچان چرخان را همراه بااشعاری در مدح شاه، كه احتمالاً شاه طهماسب است، نشان می‏دهد. امروزه این قالی‏ها در موزه‏هنرهای كاربردی اتریش و موزه متروپولیتن نگهداری می‏شوند.
تفاوت سبك قالی‏های‏حیواندار شرق ایران با قالی‏های شمال غربی و تبریز را می‏توان چنین بیان كرد: در حالی‏كه درتبریز زمینه گل و بوته تابع طرح حیوانات است و صرفاً طرح فرعی به‏حساب می‏آید، درقالی‏های خراسان نقوش حیوانات در میان زمینه طرح افشان با تزیینات بسیار به‏صورت‏نامشخصی مخفی و پراكنده است. همچنین با وجود توازنی كه بین نقوش و رنگ‏های قالی‏های‏بافت تبریز وجود دارد، شفافیت و رنگ‏های غنی قالی‏های بافت خراسان بر شكوه و عظمت‏آن‏ها می‏افزاید. از قالی‏های بسیار شاخص این عصر می‏توان قالی‏های حیوانداری را كه در جهان به قالی‏های‏سنگشگو مشهور هستند نام برد.
این نام به این سبب به این گروه از قالی‏های نفیس اطلاق شده‏كه تعدادی از زیباترین آنها به شاهزاده‏ای لهستانی به نام سنگشگو تعلق داشت. قالی سنگشگوی‏موجود در موزه فرش ایران، فرشی است با زمینه تیره پوشیده از نقوش حیوانات واقعی وافسانه‏ای كه در حالتهای متفاوتی قرار دارند. در مركز قالی ترنج شكیلی نقش بسته است كه‏صحنه شكار پر جنب و جوش را نشان می‏دهد. این نمونه قالی از شاهكارهای قالیبافی دوران‏صفوی به‏شمار می‏رود و سرشار از رنگ‏های شاداب و تصاویر پیكار حیوانات و نیز نقوش‏انسانی در مقابل درخت زندگی است. از نكات مشترك طرح قالی‏های سنگشگو وجود نوارخاصی به دور قابهای نقشمایه‏ها و طرح برگ‏های بزرگ در حاشیه و نقش طاووس و ماهی‏های‏قرینه را می‏توان نام برد. براساس عقاید كارشناسان محل بافت این گروه از قالی‏ها كاشان یا كرمان‏یا تبریز بوده است.
وجود قالی اردبیل كه به‏دست مقصود كاشانی با گره نامتقارن در آذربایجان‏بافته شده، این نظریه را كه هنرمندان ایرانی دوره صفوی در سراسر كشور به فعالیت هنری‏مشغول بودند تأیید می‏كند.
در این عصر همزمان با بافت قالی‏های پشمین، قالی‏های ابریشمی اكثراً برای تزیین كاخ‏های‏امرا و ارمغان‏های شاهانه برای سلاطین خارجی بافته می‏شد.
از جمله قالی‏هایی مجلل و نفیس‏ابریشمی كه امروزه نسبتاً سالم باقی مانده‏اند، شماری از قالی‏های ابریشمی هدیه شده به سلطان‏سلیم ثانی پادشاه عثمانی در سال ۹۷۵ ه . ق. است كه به‏صورت ساده و زربفت با نقوش‏حیوانات و طرح افشان به‏دست هنرمندانی چون استاد سلطان محمد از مینیاتوریست‏های دربارشاه تهماسب طراحی و در كارگاه‏های سلطنتی آن عصر بافته شده‏اند. با وجود اینكه بافت‏قالی‏های ابریشمی در شهرهای مختلف در این دوره شمار بیشتری یافته بود، ولی حتی امروزه‏نیز این گروه قالی‏ها به «قالی‏های كوچك و بزرگ كاشان» معروف است.
از مشخصه‏های این‏قالیچه‏ها تقارن جهت‏دار در طراحی آنهاست. دوره حكومت شاه تهماسب عصری طلایی برای همه رشته‏های هنری است؛ امّا در ربع سوّم‏سده دهم ه . ق. زاهد منشی شاه صفوی موجب كاهش حمایت وی از هنرمندان شد، در نتیجه‏آن مهاجرت هنرمندان به سرزمین‏های دیگر به‏خصوص هند آغاز گردید. شاه عباس (۱۵۸۷ ـ ۱۶۲۸ م.) اصفهان را به‏عنوان پایتخت و مركز حكومتی انتخاب كرد وكارگاههای سلطنتی بیشتری در شهرهای مختلف كشور ایجاد گردید و قالی‏های مجلل و نفیس‏ابریشمی و زربفت با رنگ‏های بدیع كه نشانگر اوج و اعتلای صنعت رنگرزی بود، بافته شد.
ازجمله قالی‏های باشكوه و ارزشمند می‏توان به قالی‏هایی كه به‏سفارش پادشاه لهستان‏زیكسموند سوم واسا و خانواده‏های اشرافی و نجبای لهستان در اصفهان و كاشان بافته شدنداشاره كرد.
این قالی‏ها كه در حدود ۳۰۰ تخته قالی‏پرزدار گل برجسته و گلیم زربفت می‏باشند، گفته‏می‏شود در سال ۱۶۰۲ با سرپرستی استاد كاری ارمنی بنام سفر مورادوویچ بافته شده‏اند، این‏گروه از قالی‏ها مدتّها به لهستانی بودن مشهور بودند، بخصوص در یك نمایشگاه هنری در كاخ‏تروكادرو كه در سال ۱۸۷۸ بر پا شده بود، یك تخته فرش توسط چارتوریسكی لهستانی با یك‏علامت تكراری به نمایش در آمده بود. كه تصوّر می‏شد علامت روی فرش نشان خانواده‏سلطنتی لهستان است و بدین‏ترتیب این فرش به قطعه لهستانی معروف گشت. بعدها بابررسیهای بیشتر توسط كارشناسانی چون بوده و مارتین، ایرانی بودن آنها محرز كردید.
این‏قالی‏ها با طرحهائی چون لچك و ترنج مانند نمونه موجود در سنت ماركودرونیز ـ طرح قابقابی (نمونه موجود در موزه مترو پولتین) طرح نقوش تكراری (نمونه موجود در اسكوك لوسترسوئد) بافته شده در اواسط سده یازدهم در دوره شاه صفی (۱۶۲۹ ـ ۱۶۴۲ م.) و شاه عباس‏ثانی (۱۶۴۲ ـ ۱۶۷۴ م.) این هنر رواج داشت.
اشارات قابل توجهی در سفرنامه‏های سیاحان‏غربی مانند پل سیمون (راهب مذهبی) كوروسینسكی، یا سرجان شاردن(۳) به هنر قالیبافی ونمونه‏های نفیس و مجلل موجود در كاخهای سلطنتی ایران و یا هدایای شاهانه مشاهده می‏شود.
قالی‏های گلدانی، افشان، و اسلیمی‏های سیّال و ابر چینی كه به طرح هراتی یا اصفهان نیزمشهور شده و اكثراً به‏كشورهای اروپایی مانند اسپانیا و هلند و پرتغال و هند صادر شده‏اندبیشتر از سده‏های پیشین تولید شد.
رنگ شاخص غالب این سبك قالی‏ها لاكی با حاشیه‏سرمه‏ای و سبز تیره است. تصاویر قالی‏های این سده نیز (سده ۱۱ ه . ق. ۱۷ م.) در آثار نقاشانی‏مانند ولازكوئز (Velazquez)، روبن (Ruben)، وان دایك (Uan Dyke)، ورمیر (Uermer)،دوهوك (Dehoock)، وبول (Bol)
دیده می‏شوند ـ در سال‏های متأخرتر سده (۱۲ ه . ق.) این‏طرح در مناطق قالی‏بافی دیگری چون آذربایجان، كردستان، و حتی قفقاز نیز رایج شد.
علاوه برتفاوت طیف رنگی قالی‏های مناطق مختلف با شرق ایران، طرح زمینه و حاشیه قالی‏ها نیز باطرح هرات تفاوت‏هایی داشت. اواخر دوره صفویان یعنی حدود سال‏های میانه سده ۱۲ ه . ق. قالی‏های طرح درختی وباغی با حاشیه‏ای به نقش خطوط نیمه گردان، زمینه را در بر می‏گیرد، تركیب و تابناكی رنگ‏هاجبران طرح‏های ساده و نیمه هندسی آنها را می‏كند. سبك دیگری از قالی‏های باغی در سده ۱۲ه . ق. در جنوب و شمال غربی ایران بافته شده‏اند كه طرح آنها از اندیشه هشت بهشت و چهارباغ آرمانی ایرانیان مسلمان الهام گرفته شده است.
در این سبك قالی زمینه اصلی را كرت‏های‏مربع مستطیل پوشیده از گل‏های الون و جویبارهای آب روان و استخر مركزی درختان سرو وپرندگان بر سر شاخسارها می‏پوشاند و بر زیبایی و شكوه آن‏ها می‏افزاید.
یكی از زیباترین‏نمونه‏های این قالی بافت كرمان در موزه جیپور هند نگهداری می‏شود در موزه فرش ایران‏فرشپاره، با این طرح، بافت آذربایجان موجود است. در این دوره از تاریخ گلیم‏های نفیسی نیز با نقوش گل و گیاه، هندسی، یا حیوانات و شكار وپیكار اژدها به‏كار برده شده است.
نقشمایه‏های انسان در صحنه‏های مختلف ملهم از ادب فارسی‏و اساطیر ایران موضوع طرحهای این دستبافته‏هاست.
قالیهای باقی مانده از عصر صفوی به دلیل تعداد اندك و محدودشان در جهان از اهمیت‏بسیاری برخوردارند و این امر مسئولیت سنگین موزه فرش ایران را در حفظ و نگهداری آنهابیشتر می‏كند.
از سوی دیگر بر پایی نمایشگاه‏ها و به نمایش در آوردن این آثار فرصتی برای‏محققان و پژوهشگران به‏وجود می‏آورد تا نكات تاریك بسیاری را در زمینه تاریخ و فرهنگ‏غنی ایران زمین روشن كنند