زبان تالشی
زبان تالشي يكي از زبانهاي ايراني است كه در ناحية توالش، واقع در شمال استان گيلان و جنوب غربي درياي کاسپین، و نيز در جلگة لنكران و جمهوري آذربايجان، در ميان قوم تالش رايج و متداول و بر سر زبانهاست.
يكي از منابع زبانشناسي[2] شمار گويندگان اين زبان را 150000 نفر ذكر نموده است كه از اين رقم 100000 نفر در جمهوري آذربايجان به سر مي برند.
زبان تالشي از نظر تقسيمات زبانشناسي، به دستة زبانهاي ايراني شمال غربي تعلق دارد. اين زبان از روزگاران كهن تا حوالي سدة دهم هجري قمري در توالش و بخشي از ناحية جمهوري فعلي آذربايجان رايج بوده است؛ هم‌اكنون نيز زبان تالشي در مناطق يادشده، متداول و بر سر زبانهاست و با زبانهاي كردي و تبري/ طبري (مازندراني) و گيلكي و تاتي خويشاوندي دارد.
بررسيهاي مرفولژيك
در اين بخش براي نشان دادن خويشاوندي ميان زبان كردي و زبان تالشي، به بررسي تطبيقي واژگان اين سه زبان مي پردازيم.
نتايح بررسيهاي مْرفولژيك
بررسي مرفولژيك يكصد و دو واژة تالشي، و معادل كردي آنها، نكاتي چند را شايان توجه مي سازد:
1. برخي از ضماير فاعلي تالشي از قبيل: اَز (من)، تِ (تو)، اَمَ (ما)، در گويشهاي مختلف زبان كردي نيز موجود است. براي نمونه:
q ضمير «اَز»/ az ، به معناي «من»: در گويش كُردي اوراماني و گويش كُردي شمال.
q ضمير «تَ»/ta ، به معناي «تو»: در كردي اوراماني و كردي شمال.
q ضمير «اَم»/ am ، به معناي «ما»: در كردي شمال و به صورت «اِمَ» در كردي سوراني.
2. جا به جايي و ابدال مصوتها در برخي از واژگان تالشي و معادل كردي آنها ديده مي شود. براي نمونه:
q در تالشي «بُ لو بُرز»؛ در كُردي «بالا بُرز»: در اينجا مصوتū و o در تالشي، معادل مصوت ā در كردي مي باشد.
3. در زبانهاي تالشي و كردي، حرف كانسونانت يا نيم ويل و/w در وسط و آخر كلمه به شيوة مشابهي تلفظ مي گردد. براي نمونه:
q (وسط كلمه) در تالشي: «سَوز» به معناي سبز ، در كُردي نيز «سُوًز».
q (آخر كلمه) در تالشي: «شَوً» به معناي شب ، در كُردي نيز «شَوً».
4. ساختار كلمه‌هاي مركب در تالشي و كردي نيز نوعي مشابهت و قرابت نشان مي دهند. براي نمونه:
q در تالشي: «بولُ بُرز»، در كردي «بالا بُرز».
q در تالشي: «دَيو كَنو» به معناي دريا كنار، در كردي «دريا كَنار».
سرانجام از بررسي مرفولژيك مفردات تالشي و كردي دو نتيجه حاصل مي شود:
1) زبانهاي تالشي و كردي، از نظر مفردات، نوعي خويشاوندي و قرابت نشان مي دهند، به ويژه در برخي از واژگان تالشي و معادل آنها در گويش اوراماني زبان كردي كه قرابت بيشتري مشهود است.
2) قرابت ميان واژگان تالشي و معادل كردي آنها، در مورد گويشهاي مختلف زبان كردي، از جمله: اوراماني، اردلاني (سنندجي)، مْكرياني و كردي شمال صدق مي كند.
بررسيهاي سينتاكسي
در اين بخش، به منظور يافتن و بررسي اشتراكهاي سينتاكسي ميان زبانهاي تالشي و كردي، به ذكر نمونه‌هايي چند مي پردازيم:
q نمونة اول:
نمونه‌اي از چهارينه‌ها يا دوبيتي‌هاي فولكلوري تالشي:
ياريم مٍنزِل دورِه، اَز شِ نيمُه‌شا
غم و دردِم وِرَه (وي يَ رَ) واتِ نيمُه‌شا
ياريم دورِه شَهرون، نامه يِ نِوِشتٍه
بَ مُ سٍوات نيه، حانْدٍ نيمُه‌شا
ترجمه به فارسي:
منزل يارم دور است، من نمي توانم بروم.
غم و دردم بسيار است، نمي توانم بگويم.
يارم از شهرهاي دور نامه‌اي نوشته،
مرا سواد خواندن نيست.
به كُردي:
يارم دووره مه‌نزله، ئه‌ز (من) ناتوانم بچم.
غه‌م و ده‌ردم فره‌س، وتن ناتوانم/ ناتوانم بيژم (بليم).
يارم له شاره دووره‌كانه‌و نامه‌‌ييكي نووسيوه،
سوادم نيه، خويندن ناتوانم/ ناتوانم بيخوينم.
q نمونة دوم:
هُزار و سيصد و بيست و يُكي كُ
خيًالْ دَوارْدِ، چِ مُنْ دلَ ك
خدْ تِ بَ مِ قٍسمُتْ بِكَر
ئٍمً شَوي روز بًكَمً اِشْتَه وَريكْ
ترجمه به فارسي:
در سال هزار و سيصد و بيست و يك،
خيال تو بر دل من گذر كرد (افتاد)،
خدا ترا قسمت (نصيب) من كند (ترا نصيب من سازد)،
تا شبي را با تو به روز آورم (با تو روز كنم).
به كردي:
له سالي هه‌زار و سي سه‌د و بيست و يه‌كدا،
خيالي تو كه‌وته دلي من،
خوداوه‌ند تو بكاته قسمتي من،
تا شه‌وي له لاي تو روژ ئه‌كه‌مه‌و.
q نمونة سوم:
دَرا دِلا ! يارِم مُمونْ بُري كُ
قَشَنگم ! بُ بِنِشْتْ چِ مُنً وَري كُ
بِرِنْ سُر بِنَم زِنگير سُري ك
شيرينه جانِم بَ شُ (بُر شُ) اِشتٍ وَري كُ
ترجمه به فارسي:
بيا (از در درآي) يار من ! جلوي در نايست (توقف مكن).
قشنگ من بيا بنشين در بر من.
بيا سر بگذارم بر زانويت (تا) جان شيرينم برآيد در بر تو.
به كردي:
وه‌ره دلم ! مه‌مينه له به‌‌ر ده‌رگا.
قه‌شه‌نگم ! بو بنيش له به‌رامبه‌ر مندا.
وه‌ره سه‌ر دانيم له سه‌ر زرانيت.
(تا) گياني شيرينم ده‌ري له لاي تو.
12-15-2009
زبان تالشی
حالت خطی
