سیزده بدر

[رزیتا]

سیزده بدر، روز آشتی با طبیعت

سیزده بدر یا جشن بدرقه نوروز از مهمترین رسوم مشترك در میان اقوام ایرانی است كه طی سال های اخیر روز آشتی با طبیعت نیز تلقی می‌ شود. ایرانیان از گذشته ‌های دور، با آغاز بهار و ورود به سال جدید و پس از چند روز دید و بازدید و تبریك سال نو، گویا برای تكمیل شادی خود و دور كردن غم و غصه و خمودگی،


در روز سیزدهم فروردین ماه، با بیرون آمدن از خانه و پناه گرفتن در طبیعت، مراسم سیزده بدر را اجرا می ‌كنند.
در همه شهرها و روستاها و عشیره‌های ایران، خانواده ‌ها به صورت گروهی، گاه چند خانواده با هم غذای ظهر را آماده كرده و آجیل و خوردنی ‌های سفره هفت سین را با خود برداشته و به دامان صحرا و طبیعت می ‌روند و سبزه هفت سین را با خود برده و به آب روان می ‌سپارند.
به دامن صحرا و طبیعت رفتن، شوخی و بازی كردن، دویدن، تاب خوردن و در هر حال شاد بودن،از ویژگی ‌های روز سیزده بدر است. گره زدن سبزه به نیت باز شدن گره دشواری ‌ها و برآورده شدن آرزوها، از دیگر رسوم این روز است.
این باور همگانی چنان است كه اگر خانواده‌ای نتواند به علتی تمام روز را به باغ و صحرا برود، به ویژه با دگرگونی ‌های جامعه شهری امروز، در بعد از ظهر روز سیزدهم، حتی برای زمان كوتاهی هم كه شده از خانه به باغ یا گردشگاهی عمومی می ‌رود.
سیزده بدر، جشن واقعی بهار است. طراوت و سرسبزی به طبیعت بازگشته و طبیعت نیز مردم را به سوی خود می ‌خواند.
اما از گذشته تا كنون، دگرگونی‌های صنعتی و شغلی، بزرگ شدن شهرها، وسعت خانه ‌سازی و شهرسازی و فراوانی وسایل آمد و رفت باعث شده كه خانواده ها در عین حال كه استقبال بیشتری نسبت به رو آوردن به طبیعت و طبیعت گردی دارند، اما سال به سال مجبور به پیمودن راه بیشتری برای یافتن سبزه و كشتزار جهت گذران سیزده بدر هستند چون رفته رفته استفاده بی‌ رویه و نابجای انسان از طبیعت باعث نابودی آن شده است.
برای اندیشیدن به محیط زیست، مسوولیت پذیری بهترین و مهمترین ویژگی است. در سال های اخیر كه بحث حفاظت از محیط زیست و اهمیت آن در زندگی انسان ها بیشتر مطرح شده است، متوجه می ‌شویم كه گذشتگان ما، آثار حضور در طبیعت را درك كرده بودند و در پس دور كردن نحسی و غم و غصه از خانه، به دنبال آثاری كه طبیعت می ‌تواند روی انسان و برای متحول كردن او بگذارد، بودند.
آنان دریافته بودند كه نتایج برقراری ارتباط با طبیعت و حفظ آن كه در نهایت به نفع انسان و نسل‌های آینده است، و به تدریج با آگاهی از این تفكر، نگرش به سیزده بدر نیز تغییر كرد به طوری كه در واقع انسان به این باور رسید كه درك بیشتر از هستی و نعمت‌ های خداوند كه در محیط زندگی انسان است، فلسفه وجودی روز سیزده بدر را تشكیل می‌ دهد كه طی سال های اخیر به روز طبیعت نامگذاری شده است. طبیعتی كه همواره در ایران مورد احترام و ستایش بوده و مردمان این سرزمین در حفظ و پاكیزگی آن كوشیده اند.
در اهمیت محیط زیست، همین بس كه در سلامت، توسعه و آرامش جامعه نقش گسترده و اساسی دارد و آن قدر این نقش گسترده است كه تمامی ابعاد زندگی انسان را در برمی گیرد.

زندگی انسان چنان وابسته به محیط زیست است كه حذف آن به هیچ وجه قابل تصور نیست چرا كه در وهله نخست به حذف انسان و حیات بشری منجر می شود. در واقع باید توجه داشت كه محیط زیست می تواند بدون انسان ها زنده بماند، اما انسان ها بدون محیط زیست نمی توانند زنده باشند.


در جوامعی كه حافظ محیط زیست هستند، این تلقی كه انسان ها بدون محیط زیست هیچ اند، باوری عمومی است. انسان ها با وجود پیشرفت های فوق العاده امروزی شان مدیون محیط زیست اند و چه بسا كه با بحث های فلسفی، چه با بحث های پزشكی، زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی این وابستگی به محیط زیست فزون تر نیز می شود.
شاید بتوان گفت كه حفظ محیط زیست، ضروری ترین وظیفه انسان هاست چراكه به اندازه زندگی انسان ها اهمیت دارد. اما صحبت از محیط زیست در بسیاری موارد دردناك است، از این بابت كه انسان ها چه فجایعی بر سر این موجود ناتوان آورده اند. موجود ناتوان نامیدن محیط زیست، شاید علمی و مناسب نباشد اما واقعیت این است كه طی سال ها، محیط زیست با بیرحمی و شقاوت كامل مورد ظلم قرار گرفته و نتوانسته چنان كه باید از خود محافظت كند.
اندیشه ورزی در زندگی و نه تنها زندگی كردن و لذت بردن، اگر محور قرار گیرد، حفظ محیط زیست در عالی ترین جایگاه اندیشه انسانی قرار می گیرد.
عدم توجه به ارزش‌ های زیست محیطی و تنوع زیستی، افزایش جمعیت و پیامدهای شهرنشینی و صنعتی شدن بدون برنامه، مصرف بیش از حد مواد شیمیایی، ضعف قوانین و عدم هماهنگی و نظارت كافی در مدیریت و بهره برداری خارج از ضوابط زیست محیطی از جمله تهدیدهای مهم تنوع زیستی در جهان است كه ایران نیز از آن جدا نیست.
براساس آخرین تحقیق سازمان ملل كه در قالب گزارشی با عنوان زیست محیط ها، رفاه انسان‌ها و ایجاد تنوع زیستی منتشر شده است، صدمه‌ ای كه انسان ها در 50 سال گذشته بر تنوع منابع بیولوژیك جهان وارد كرده‌اند، از هر زمان دیگری در طول تاریخ بیشتر بوده است. اگر این روند متوقف نشود، انسان‌ها منافع اساسی را در جهان از دست خواهند داد.

گره زدن سبزه به نیت باز شدن گره دشواری ‌ها و برآورده شدن آرزوها، از دیگر رسوم این روز است. در حال حاضر می‌ توان این منافع را به خدمات زیست محیطی تعبیر نمود به طوری كه هر انسانی برای برخورداری از زندگی ایمن، به طبیعت وابسته است.
در حدود 3/5 میلیارد نفر در سراسر جهان برای گذران زندگی و تامین غذا به دریاها، اقیانوس‌ها


و طبیعت اطراف خود وابسته‌ اند و در حالی كه به دلیل تغییرات اعمال شده از سوی بشر طی سال های اخیر، در برخی از مناطق میزان ذخایر آبزیان تا 9 درصد نیز كاهش یافته است، هنوز حدود 70 درصد جمعیت جهان از منابع بیولوژیك سنتی حاصل از طبیعت استفاده می ‌كنند كه این نشانگر اهمیت چرخه ‌های طبیعی در زندگی انسان‌ های قرن 21 است.
به اعتقاد وحید اسلام زاده كارشناس مسایل زیست محیطی و استاد دانشگاه، چهار عامل احساس مسوولیت، قانون مدون علم، آموزش و اعتقاد به ضرورت حفظ محیط زیست برای حفظ منافع ملی و آیندگان می ‌توانند در حفظ محیط زیست موثر واقع شوند.
وی گفت: برای حفظ محیط زیست در درجه اول باید اندیشید كه محیط پیرامون ما از چه ساخته شده است؟ چه كاركردها ی درونی و بیرونی دارد؟ علت وجودی آن چیست؟ چرا محیط زیست به انسان آرامش می دهد؟ چرا تنوع زیست محیطی داریم؟ چگونه با محیط زیست رفتار كنیم كه عواید آن نصیب ما شود؟
این كارشناس محیط زیست به نقش فرهنگ ‌سازی در جامعه برای حفظ محیط زیست اشاره كرد و گفت: فرهنگ محیط زیست یعنی نحوه برخورد انسان‌ها با محیط زیست. انسان‌ها با محیط زیست در تعامل هستند، هم انسان‌ها بر محیط زیست تاثیر می‌ گذارند و هم محیط زیست بر انسان ها. اما مشكل اساسی در این است كه محیط زیست یك طرفه تنها بخشنده است و انسان یك طرفه تنها آسیب رسان و مضر.
فرهنگ محیط زیست می‌ خواهد بگوید كه تعادل باید در رفتار دو طرف حفظ شود یعنی اگر منفعتی و سودی هست هر دو طرف باید از آن بهره مند شوند. انسان نباید خودخواهانه، هر جور كه دوست دارد با محیط زیست رفتار كند بلكه باید محیط زیست خود را بشناسد و رفتار خود را متناسب با آن هماهنگ كند.
پس بیایید با هم از این روز لذت ببریم، بدون این که آسیبی به این نعمت بزرگ الهی وارد نماییم.
ایرنا

[رزیتا]

شناخت ریشه های مراسم «سیزده به در» در ایران و جهان

«سیزده به در»، روز زندگی در پردیس

ایران زمین از دیر باز جایگاه زندگی قومی متمدن و با فرهنگ بوده است . این تمدن با کاوش های به عمل آمده درمناطقی همانند "شهر سوخته" زابل از قدمتی بسیار بیشتر از ورود قوم" آریا" به این سرزمین ، که اکنون نام خود را نیز از نام قوم سکنی گزیده در خود وام گرفته ، برخوردار است .
بسط و گسترش تمدن درایران که با ورود قوم آریا از پیشرفتی چشمگیر بر خوردار شد ، بستری مناسب برای رشد مفاهیم خاص و منحصر به فردی به وجود آورده است که خصیصه های تمدن ایرانی را شکل داده اند و به این ترتیب این تمدن را از دیگر تمدن های جهان متمایز کرده اند . از این جمله می توان به مفاهیم خاصی که در تمدن ایرانی به اعداد نسبت داده شده ، یاد کرد .
اعداد هفت، سه، سیزده و بسیاری اعداد دیگر در ایران باستان مفاهیمی پیچیده از تأثیرات نجومی و پدیده های جاری در قرن ها و دوره ها را پذیرفته اند . جلوه برونی این مفاهیم در نمایه هایی همچون هفت سین، هفت خوان رستم، هفت شهر عشق، هفت اورنگ و" سیزده به در" به طور روشن نمایان است.
سیزده به در یکی از سنت های رایج ایرانی است که از قدمتی زیاد برخوردار است . این سنت با فراگیری خود در کل پیکره اجتماعی ایران، یک اسطوره معنایی در کنش و رویکردی هم گرا در سطح وسیع اجتماعی به وجود می آورد .
در زمینه پیدایش نام" سیزده به در" در میان آثار به جا مانده از گذشتگان اتفاق نظر محسوسی به چشم نمی خورد، ولی باید اذعان داشت که این روز درمیان اهالی ایران دارای جایگاه خاص تاریخی بوده است تا آنجا که در زمینه تبار شناسی "سیزده به در" باید به اساطیر قدیمی بر جای مانده در ایران رجوع کرد .

در اساطیر ایران، عمر جهان هستی 12 هزار سال پیش بینی شده است . پس از این دوره جهان بسته می شود و انسانها که وظیفه شان جنگ علیه اهریمن است، با سپری شدن این 12 هزار سال و ظهور سوشیانس ( ناجی موعود ) سرانجام به پیروزی و ظفر می رسند .
به نظر می رسد عدد 12 از بروج دوازده گانه گرفته شده باشد که آگاهی نسبت به آنها نشان از وسعت دانش علمی ایرانیان در آن زمان در علم ستاره شناسی داشته است .
به این ترتیب ، در تقویم ایرانی ، نخستین دوازده روزسال ، «جشن زایش انسان ها» تمثیلی از 12 هزار سال زندگی و نبرد با اهریمن است و روز سیزدهم تمثیلی از هزاره سیزدهم و آغاز رهایش از جهان مادی است. به همین دلیل نیز ، روز سیزدهم که در واقع نمادی از زندگی انسان ها در پردیس است ، متعلق به فرشته باران انگاشته می شد ، زیرا نزول باران بهاری باعث سر سبزی و طراوت زمین شده و نمایه ای از بهشت را به وجود می آورد . این اعتقاد در ایران باستان موجب می شد ، سیزدهم نوروز ، روز ویژه طلب باران بهاری برای کشتزارهای نودمیده، انگاشته شود .
در این روز ، از دیر باز مردم ایران به دشت و صحرا می رفتند تا با شکست دیو خشکسالی ، گوسفندی برای فرشته باران ، قربانی و بریان کنند تا این فرشته کشت های نو دمیده را از باران سیراب کند.
البته باید دانست که تمدن ایرانی تنها تمدنی در جهان نیست که از این گونه ویژگی های فرهنگی برخوردار است بلکه با نگاهی علمی و دقیق به تمدن های دیگر نیز می توان اشتراکات فرهنگی زیادی کشف کرد .
در همین زمینه دکتر بهرام فره وشی در کتاب «جهان فروری» به رابطه و اشتراک رسم سیزده به در ایرانی با جشن های کارناوالی در میان ملل هند و اروپایی اشاره می کند و می نویسد:

«خنده و شادی در جشن های بهاری ملل دیگر هند و اروپایی گاه جزئی از مراسم دینی است و باید انجام شود و یکی از هدف های مراسم قدیم کارناوالی که در جشن های بهاری انجام می شده و می شود، پدید آوردن شادی در نهاد مردمان است که بقایای آن در مراسم عید نوروزی و حاجی فیروز هنوز بر جای مانده است.»
در میان ملل هند و اروپایی به ویژه ملت های اسلاوی، هنوز جشن بهار با مراسم باشکوه کارناوالی برگزار می شود و قراینی تاریخی در دست است که نشان می دهد جشن بهاره ایرانی نیز روزگاری همراه با مراسم کارناوالی بوده است.
در برخی از سرزمین های اسلاوی یک دوره دوازده روزه جشن های کارناوالی در آغاز سال نو وجود دارد که ریشه عمیق هند و اروپایی دارند. در این جشن ها مردم با ماسک های حیوانات گوناگون که نماینده ارواح هستند می رقصند ؛ بنا بر سنت های قومی این سرزمین ها، دوازده روح پلید در تمام مدت سال ستون هایی را که دنیا بر آنها قرار گرفته است می جوند و هنگامی که ستون ها در شرف فرو افتادن هستند، سال به آخر می رسد و ارواح خبیث برای جشن و شادی بیرون می آیند اما در مدتی که مشغول رقص و شادی هستند، ستون های جهان به خودی خود مرمت می شوند و به حال نخستین در می آیند و جهان فرو نمی ریزد. این ارواح در روز سیزدهم سال نو به زمین فرو می شوند تا کار خود را از سر گیرند. بنابراین دوازده روز آغاز سال روزهای پراهمیتی هستند و وظیفه مهمی را در نگاه داشت جهان و زندگی بشری دارند و روز سیزدهم آغاز زندگی عادی انسان است. بنابراین اعتقاد اسلاوی روز سیزدهم ، روز جشن نجات جهان و دوره تکامل جدید ستون های جهان است .
به خوبی مشخص است که این اعتقاد "هند و اروپایی" از شباهتی بی مانند با اعتقاد باستانی ایرانی که در مورد سیزده به در ذکر شد برخورد است . در واقع می توان گفت ، از این لحاظ " مراسم" سیزده به در" ریشه در یکی از قدیمی ترین مشترکات اعتقادی اقوام هند و اروپایی دارد .

از سویی دیگر با توجه به قدمت مراسم سیزده به در در ایران می توان نمود و تاثیر آن را در دیگر مناطق دنیا از جمله اروپا به خوبی پی گرفت . در همین رابطه دکتر محمود روح الامینی، در کتاب «آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز»، به شباهتی بین «سیزده به در» و برخی از رسم های کاتارها (CATHARA) (بازماندگان مانویان در اروپا) که فرهنگی ترکیبی از اندیشه های زردتشتی و فلسفه باستان و مسیحیت دارند، اشاره می کند و توضیح می دهد : کاتارها در روز عید «پاک» در برخی از سال ها که به روز سیزده فروردین نزدیک است از خانه بیرون آمده و روز را در دامن صحرا و کنار کشتزار می گذرانند، و برای ناهار با خود تخم مرغ می برند. در این روز پنهان کردن تخم مرغ در گوشه و کنار و پیدا کردن آنها سرگرمی کودکان است.
به هر جهت آنچه مشهود است ، اجرای مراسم سیزده به در در میان ایرانیان از دیر باز امری بسیار جدی بوده است که همواره با برپایی مراسمی خاص همراه بوده است . از آن جمله می توان به غذاهایی که مردم به طور سنتی در روز سیزده به در می خوردند اشاره کرد . خوردن کاهو سکنجبین و چغاله بادام از خوردنی های مرسوم عصر سیزده به در است.

در تهران قدیم آن گونه که جعفر شهری، نویسنده کتاب «تهران قدیم» روایت کرده در روز سیزده به در مردم نسبت به طبخ و مصرف دمی یا دمپختک باقلا که غذای اصلی محسوب می شد و سپس بلغور یا آش رشته اقدام می کردند .
حبوبات و سبزیجات آش و بلغور در خانه پخته می شد و تنها در دشت و باغ، آب و رشته آن افزوده می شد. اما مرسوم بود که از قابلمه بزرگ آش رشته، حتی شده به اندازه یک پیش دستی یا نعلبکی به اطرافیان بخشیده می شد. زیرا معتقد بودند که ممکن است در آن میان، پسری نابالغ، زنی حامله و یا طفلی باشد که هوس کرده باشد. آنها معتقد بودند که طفل اگر بوی غذایی حس کند و به او داده نشود، روحش می پرد، اگر پسری نابالغ در چنین وضعیتی قرار گیرد، نطفه اش می ریزد و زن حامله، بچه اش سقط می شود یا ناقص به دنیا می آید.
هر چند امروزه مردم بیشتر به همان رسم باستانی کباب کردن گوشت گوسفند در روز سیزده به در گرایش یافته اند تا طبخ دمپختک یا آش رشته ، اما اینک علت اینکار نه اعتقادات اسطوره ای، بلکه راحتی انجام این کار در دامان طبیعت است . به همین دلیل نیز با توجه به بی احتیاطی برخی از خانواده ها در استفاده از آتش در دل جنگل ها در این روز ، هر ساله آتش سوزی های بزرگ و یا کوچکی در برخی نقاط جنگلی رخ می دهد که باعث تخریب محیط زیست می شود .
به نظر می رسد در این روز با توجه به پیشینه اسطوره ای آن ، سیزده به در روندگان باید نسبت به نگهداری محیط زیست نهایت توجه و دقت را نشان دهند .
منبع : خبرگزاری مهر