شامی کرماشانی..

[behnam5555]

(شامی کرماشانی)

نووسه ر وه فارسی : محمد علی سلطانی
----
ته رجۆمه وه کوردی : جهانگیر ولیان
----
"شاهمۆراد" (شامی کرماشانی)کۆر مه رحوومه یل "خۆدامۆراد" و "فانووس" له سال 1296 هجری شه مسی (کووچی هه تاوی) له کرماشان وه داڵگ بی. وه قه وڵ خوه ی وه ختی چوار ساڵی بی وه نه خوه شی ئاوڵه(آبله) کوور بی و داڵگ و باوگیشی هه ر له مناڵی له ده س داس.
هه یکه ڵ گه وراو ده س و په نجه یه یل پان و قه وی داشت که نشانه ی ئه نجام کاره یل سه خت بی، چوون له نه بوین باوگ و کووری چاوی له به رابه ر ره نج و سه ختی رووژگار قه د راسه و کرد و ئه رای ئییه که سه ربار کوومه لگای(جامعه)نه ود ناچار بی کار بکه ی وه له ماڵ "حاج ئه مان ا... مۆعته زدی" پیای ناودار و سه رشناس که له خاسی و ساده گی وه ناو بانگ بی وه له گه ورایه یل خاندان خوه ی وه حساو هاتیا مه شغوول وه کار بی .وه قه ول خوه ی رووژانه دۆ هزار که ره ت تۆلۆمبه(تلمبه)دیاد تا له چالئاو ناو حه یات ، تانکر و حه وز ئاو که ئه رای مه سره ف و خواردن ماڵ بی پڕه و بوود.
شاهمۆراد دی جوور هه سن(فولاد)ئاودیده بی ، هه ر وه خت له ئه و پیا (حاج ئه مان ا...) قسه
هاتیاده وه سه ت وه خاسی ناوی بردیاو ئه رای گه ورایه یل مه حه ل جوور مه رحووم"مۆ حه مه د خان چه نانی" ره حمه ت کل کردیاد.
شاهمۆراد زاده ی ره نج و زه حمه ت بی وه له تایبه تمه ندیه یل(خصوصيات) مه ردم کوومه ڵگای له بان تا خوار ئاگادار بی،له که له مات ،مه سه له یل و جۆکه یل کووچه و مه حه ل و قاوه خانه بگری تا بره سیده
دکۆراسیۆن و ئارایش ماڵه گان ،تا خوه ندن فکر ته به قه ی مۆره فه هۆ پویلدار کوومه ڵگاگه ی وه خاسی ئاگادار بی که له ناو ئه شعاری وه رووشنی دیاره، هه ر چه ن سه واد خوه ندن نه یاشت وه نابینا بی وه لی ته شبیهات، ئستعارات،تیره و تانه،وه سف و شه رح مۆشکلات کوومه ڵگا له ناو ئاساری باعس بوود که ئنسان ئه ڕای سه خت بوود قه بوول بکه ی که "شامی" نابینا بییه.

شامی له ئه وه ڵ جوانی له ژیر سایه و مۆحه به ت که سه یل خاوه ن مه دره ک و خاوه ن ناو جوور مه رحووم "شمسالعلما"،"آقا شمسالدين آل آقا" توێنست له مه جالس ئه وان وه گه رد شاهکاره یل "خه یام"،"سه عدی"وه "حافز" ئاشنا بوود ، له کووچه و بازاریش که خوه ندن ئه شعار کوردی ره سم بی ، له مه جمووع ئه ی دۆ ده لیله باعس بی که ئحساس و ئه فکار ناو ده روونی بایده کۆڵ که ته مامه ن ره نگ ئجتماعی داشت و جوور زه ره بین(ذه ره بین) ژیان و زندگی مه ردم ره نج کیش کوومه ڵگا وه گه رد ته به قه ی مۆره فه و پویلدار خسته ژیر نه قد و جوور یه ی نه قاش ماهێر له ناو تابڵۆه یل عام په سه ند خوه ی وه زووان شێعر به یانی کرد.

هیچوه خت مه دح یا ستایش خان یا حاکم و فه رمانڕه وا له"شامی" نه شنه فتیمنه ، که سه یڵ فره یگ بینه که له ئه ده بیات خاوه ن ناو بینه و هه ر ئییه که ئیجوور که سه یڵه مۆحه به ت کردنه سه پییان به شیگ یا چه ن به ش له دیوانه گه یان تایبه ت(مختص)وه مه دح و ستایش ئی خان و خاندانه یڵه کردنه وه تایبه ت (به ويژه)له ناو شاعره یڵ مه حه لی که فره تر له ی رییه زندگی کردیان وه لی شاعر ئیمه وه ی ده ڵیڵه که ده س فره بانی له مه دح و هه جا و ته نز(طنز) داشت وه گه رد ئه و گشته که م و کاستی زندگییه هیچوه خت حازر نه وی که ئه رای ئی خان و خاندانه یڵه مه داحی بکه ی یا لا ناو شێعره گانی له لییان جانبداری بکه ی . ته نیا وه راستی و دۆرۆستی وه خدمه ت وه کوومه ڵگای(جامعه) ته وه جۆ کردیاد.
سه بک شێعر شامی له ئه ده بیات یه کی له تازه ترین و نووترین سه بکه یله و له راستی بایه د له ی به شه له زووان کوردی ئه و وه خاوه ن ئی سه بکه بزانیم چوون له ناو شاعره یڵ وه رجه شامی ئی سه بکه وجوود نه یاشت .
هه ر چه ن ئیمه له ئه ده بیات مه حه لی خوه مان سه بک مۆدێرن نه یاشتیمنه وه ئیرنه یش (هنوز) که سانی هه ن که زه وق شاعری دیرن هه ر ئییه که یه ی که م وه گه رد ئه ده بیات غه رب ئاشنا بوون تووان وه هه ر به دبه ختی که بییه قه یری (مقداری) له و که له مات و جۆمه لاته له ناو شێعره گانیان وه کار بووه ن که باعس بوود شێعره گه یان ته مامه ن هه ڵه و گه ردیدۆ ئساڵه ت (اصالت)خوه ی له ده س بییه ید وه لی شامی توێنست وه بی هیچ ئمکانات ئمرووژی وه بی هیچ ئاگاهی له سه بک و سه رف و نه حو(صرف و نحو) وه...خوه ی بکه یده خاوه ن سه بکی که ئمروو وه پی ئویشن سه بک ساده که له تایبه تمه ندییه یل(خصوصيات)ئی سه بکه نزیک کردن و هه ماهه نگ کردن شێعره؛ وه قسه کردن عادی و رووژانه ی مه ردم وه ی مه رجه که دووری بکه ی له قسه یل ناشیرین مه گه ر له شوینه یلی که شاعر وه عه مد یا قه سد(قصد)ئی کاره بکه ی که شێعره یڵ شامی گشت ئی تایبه تمه ندییه یله بی هیچ خه تایی ره عایه ت کردییه، وه جاڵبتر ئییه سه که تایبه تمه ندی بیشتر مه کته به یل هۆنه ری و ئه ده بی ئۆرووپا توێنیم له ناو ئاساری وه رووشنی بوینیم. ئه رای نموونه سه بک رۆمانتیک هه ر چه ن وه ناو مه کته ب شناسنه ی و مه عنای جووراوجوور له لی که ن و ئه یره جای به حسی(بحثی) نییه.


ولم كه

شرف كشياد و وژدان جوانمرگ بي

و بي وژداني حيرانم ولم كه

وارواي شرف سوگند دائم

ملول مرگ وژدانم ولم كه

نگرت كس دعوتم،خوم بیم مهمان
و كار خوم پشیمانم ولم كه
ولم كه تا نوی كس پی و دردم
دوسه روزی كه مهمانم ولم كه
ولم كی یا نكی رحمی و حالم
تنم گردیده زندانم ولم كه

هه میشه ئی قسه خستیاده یادم که ئه گه ر چه شامی له زاراوه ی مه حه لی مۆ خه فه ف شاهمۆراده وه لی ئه رای ناو شاعری من که له مه ی مۆناسبیگه هه رچه ن من وه مۆشتاقیش ناودارم وه لی شامی وه ما عنای مه نسووب وه زه مان شامه و وه تیا:
تاریکی هه میشه یی من نیشان ده ی وه ئه گه ر چشتی ده رباره ی من نویسای ئی قسه ی منه حه تمه ن وه مه ردم بویش.
شامی له دۆوم رووژ ئازه ر مان سال 1363 له 67 ساله گی و له شوین یه ی نه خوه شی دریژ مۆده ت له ناومان چی و له باخ فرده وس شاره گه مان کرماشان وه خاک سپاردنه ی .

وه قه ول شامی خوه ی:

من اگر اهل وفايابي وفا بودم گذشت

مدتي مهمان در اين محنت سرا بودم گذشت

زاغ بودم در چمن يا بلبل افسرده حال

در گلستان جهان گل يا گياه بودم گذشت