نام شناسی و ریشه واژه ها

[behnam5555]

سبزی پاك كردن

عبارت مثلی بالا در مورد افراد متملق و چاپلوس به کار میرود بخصوص چاپلوسانی که جز چرب زبانی و تقرب از طریق سالوسی و ریاکاری هنر دیگری ندارند.

اکنون به ریشه تاریخی این ضرب المثل می پردازیم تا معلوم شود پاک کردن سبزی چه رابطه وعبارت مثلی بالا در مورد افراد متملق و چاپلوس به کار میرود بخصوص چاپلوسانی که جز چرب زبانی و تقرب از طریق سالوسی و ریاکاری هنر دیگری ندارند.

این دسته از متملقان چاپلوس به منظور تأمین مقاصد خویش طرف مقابل را به عرشاعلی میرسانند و از هر گونه مدح و ستایش در حق ممدوح دریغ و مضایقتندارند.

همانطوریکه در مقاله آش شله قلمکار در همین کتاب آمده است، همه اعیان و اشراف ومقربان درگاه ناصرالدین شاه در امر آشپزان سرخه حصار تهران به نحوی شرکت داشته و کاری انجام می دادند. ولی در آن میان دو دسته بودند که مطلقاًچیزی نمیدانستند و کاری از آنها ساخته نبود؛ اما کدام مرد متملقی است که در حضور قبله عالم حتی در امر طباخی و آشپزی خود را جاهل و عاطل جلوه دهد؟فرصتی است مغتنم، آنهم در مقابل سلطانی مستبد و مقتدر که کمترین اشارتشکافی است یکی به خاک مذلت نشیند و دیگری شاهد مقصود را در آغوش گیرد. به راستی اگر کسی میخواست به معنی و مفهوم واقعی تملق و چاپلوسی پی ببرد، بجاو بموقع بود که در صحنه آشپزان ناصرالدین شاه حضور پیدا کند و جلافت و بیمزگیهای چاپلوسان را از نزدیک ببیند. زیرا دسته اول از رجال قوم که مطلقاًچیزی بلد نبودند از باب تظاهر و خودنمایی به این طرف و آنطرف میدویدند وهر گاه که از جلوی سلطان می گذشتند، نفس عمیقی کشیده با نوک انگشتان عرق جبین را می ستردند تا مراتب چاکری و خدمتگزاری آنها از نظر مهر مظاهر قبلهعالم مکتوم نماند!

دسته دوم که به این اندازه قانع نبوده، میلداشته اند در اخلاص و چاکری، قصب السبق از دیگر متملقان بربایند با همان لباس شیک و تمیز و احیاناً ملیله دوزی، چهار زانو بر زمین نشسته، آستینهارا بالا میزدند و مانند خدمه آشپزخانه «سبزی پاک می کردند» یعنی نخاله هارا که معمولاً در داخل سبزیهاست به دور میریختند، ساقه های بلند سبزیها رامی بریدند و سبزی را در داخل سطل آب شستشو میدادند تا برای طبخ آش منظور ومورد بحث آماده و مهیا گردد. پیداست چون شاهنشاه حسب المعمول به آشپزخانه میرفت و این عده را به آن شکل و هیئت میدید نسبت به مراتب اخلاص و چاکری آنان بیشتر از دیگران اظهار خرسندی و رضامندی میفرمود و مسئولشان را هر چه بود دستور اجابت صادر می کرد.

این دسته از چاپلوسان وزرا،امرا و رؤسا بودند که به قول حاج مخبرالسلطنه هدایت در چادرها و خیمه هاجمع میشدند و «سبزی آش را پاک می کردند. شاه هم گاهی سری به چادر میزد وسبزیها حضوری پاک می شد و آش به منازل تقسیم».

شادروان عبدالله مستوفی راجع به سبزی پاک کردن وزرا و رجال درباری چنین می نویسد:

«... شاه بر صندلی جلوس کرده، عملیات آشپزان با نوای موسیقی شروع می گشت. سپسشاه میرفت و وزرا را مشغول پاک کردن سبزی می شدند و واقعاً سبزی پاک میکردند. من خود عکسی از این آشپزان دیده ام که صدراعظم مشغول پوست کندن بادنجان و سایرین هر یک به کاری مشغول بودند. این آش در چندین دیگ پخته شده و برای وزرا و رجال و هفتاد هشتاد زن شاه در قدحه ای چینی تقسیم شده، واز قراری که می گفتند غذای بامزه، معطر و مقوی هم بوده است.»

این اصطلاح و عبارت «سبزی پاک کردن» از آن زمان معمول گردید و امروزه به تمام انواع تملقات و چاپلوسیها اطلاق میشود.