طومار تاریخ

[behnam5555]

خلاصه اي از اهم وقايع تاريخي ايران و جهان (6)

" تحقیق و تالیف از احمد یغما

منبع : " نكته ها و نوشته ها "

1813 ميلادي / 1192هجري شمسي
12اكتبر1813م / 29 شوال 1228ق، تاريخ عقد معاهده گلستان مي باشد. اين معاهده با حضور نماينده انگلستان (اوزلي) در قريه گلستان واقع در قره باغ به امضاء رسيد، طرف ايراني امضا كننده اين پيمان ميرزا ابوالحسن خان شيرازي بود. «بكاپوي اوزلي» در اين ماجرا به شكلي آشكار به سود روسيه (متحد انگلستان در جنگ هاي ناپلئوني) بود و به اين دليل در مسير بازگشت به لندن (اوت 1814) الكساندر اول، تزار روسيه، او را مورد التفات قرارداد.[1] به موجب اين قرارداد: شهرهاي قره باغ ، دربند، باكو، شيروان و قسمتي از طالش ضميمه خاك روسيه گرديد و نيز ايران از دعاوي خود بر سر مالكيت گرجستان و داغستان صرف نظر كرد.

1814 ميلادي / 1193هجري شمسي
سه ماه پيش از اشغال پاريس (31مارس 1814) و استعفاي ناپلئون (6 آوريل 1814)، دولت بريتانيا به «ناتان ماير روچيلد» يكي از چهره هاي برتر بازار مالي لندن، دستور داد كه به محرمانه ترين شكل ممكن، معادل 600 هزار پوند سكه هاي طلا و نقره فرانسه را در آلمان، هلند و فرانسه حداكثر ظرف دو ماه گردآوري و از دور خارج كند. در مارس 1814 دستور بعدي دال بر گردآوري معادل 300 هزار پوند سكه ظرف سه الي چهار هفته صادر شد. اين اقدام در آستانه واپسين تهاجم ارتش هاي متفقين و اشغال پاريس بود. به نوشته ريچارد ديويس، ناتان روچيلد در انجام اين ماموريت ها فوق العاده موفق بود.

1815ميلادي / 1194هجري شمسي
با اشغال پاريس و استعفاي ناپلئون بناپارت، وي به جزيره الب (Alba) تبعيد شد. ده ماه بعد يعني در 26 فوريه 1815 ناپلئون از تبعيدگاهش گريخت و در اول مارس همان سال، در راس گارد كوچكي از محافظين وفادار خود، در ساحل فرانسه پياده شد. اخبار ظهور مجدد ناپلئون شوري عظيم در سراسر فرانسه برانگيخت و با اقبال مردمي كه از حكومت كوتاه لويي هيجدهم به تنگ آمده بودند مواجه شد. ناپلئون سه هفته بعد در كاخ تويلري بار ديگر بر تخت سلطنت نشست. اين دوران كه به حكومت صد روزه (20 مارس تا 22 ژوتن 1815) شهرت دارد، با جنگ واترلو (فرانسه با دول انگلستان، اتريش، پروس و روسيه) و سقوط نهايي ناپلئون به پايان رسيد.ناپلئون در 22 ژوئن براي هميشه از سلطنت استعفا داد، و زير نظارت زندانبانان انگليسي به جزيره دوردست سن هلنا واقع در اعماق جنوبي اقيانوس اطلس ، فرستاده شد و سر انجام در 52 سالگي (پنجم ماه مه 1821) ظاهرا به بيماري سرطان درگذشت. پژوهشگران با آزمايش موهاي به جاي مانده از ناپلئون بر اين نظرند كه وي در اثر مسموميت تدريجي به قتل رسيده است.

1815 تا 1840ميلادي / 1194 تا 1219هجري شمسي
/ رجو شود به حوادث سال 1793 تا 1795 همين نوشته/

1819 ميلادي / 1198هجري شمسي
در تاريخ 17 دسامبر سال 1819م، جمهوري كلمبيا به رسميت شناخته شد.

1821ميلادي /1200 هجري شمسي
در 28 ژوئيه سال 1821، پرو استقلال خود را از اسپانيا اعلام داشت اما تا سال 1824 به استقلال كامل دست نيافت.

1821ميلادي / 1200هجري شمسي
در 15سپتامبر1821م، با صدور اعلاميه اي در شهر گواتمالا، ايالات متحده ي امريكاي مركزي مركب از نيكاراگوئه، هندوراس، كاستاريكا، گواتمالا و ال سالوادور تشكيل شد. اين كنفدراسيون بعدها به كشورهاي جداگانه اي تجزيه شد.

1822ميلادي /1201 هجري شمسي
در24 ماه مه سال 1822م، اكوادور از سلطه اسپانيا رها شد. همچنين استقلال مكزيك در همين ماه اعلام شد. / ر.ك به حوادث سال 1836م همين نوشته/

1822ميلادي / 1201هجري شمسي
در سپتامبر سال 1822م، برزيل كه قبلا بزرگترين و پيشرفته ترين مستعمره ي پرتغال به شمار مي رفت، به استقلال رسيد. در همين سال وليعهد پرتغال (پسر خوان ششم به نام پدرو)، در ستيز با پارلمان ليسبون، استقلال برزيل را اعلام كرد و خود را پدرو اول امپراتور برزيل خواند. خوان ششم پس از اعاده سلطنت مطلقه اش در ليسبون، استقلال برزيل را به رسميت شناخت و پسرش را به عنوان امپراتور مادام العمر آن اعلام نمود.

1826 ميلادي / 1205 هجري شمسي
در تابستان اين سال دوره دوم جنگهاي ايران و روس بدون اعلام قبلي آغاز شد.

1827 ميلادي / 1206هجري شمسي
در اين سال روسيه شهرتبريز را به تصرف خود درآورد، و پيش روي خود را با تصرف طالش، اردبيل و ميانه بطرف مشرق ادامه داد.

1828 ميلادي / 1207 هجري شمسي
در 22 فوريه 1828 / 5 شعبان 1243، معاهده تركمن چاي بين ايران و روسيه منعقد شد. به موجب اين عهد نامه تمامي سرزمينهاي آن سوي رود ارس، يعني: نخجوان ، ايروان، قره باغ و قسمتي از طالش از دست ايران خارج شد.

1835ميلادي /1214 هجري شمسي
بعد از مرگ فتحعلي شاه قاجار در سال 1834، محمد شاه قاجار (فرزند عباس ميرزا) در 31 ژانويه 1835، تاجگذاري كرد. وشش ماه بعد (26 ژوئن 1835/ 30 صفر1251)

اولين صدر اعظم خود، ميرزا سيد ابوالقاسم خان قائم مقام فراهاني ، را
«با توطئه گري گروهي از جمله حاجي ميرزا آقاسي ايرواني »[2] به قتل رسانيد. و در 5 سپتامبر 1848 در سن چهل سالگي از مرض نقرس جان باخت. «دوران سلطنت 14 ساله محمد شاه را بايد به دو مرحله متفاوت تقسيم كرد: دوران كوتاه صدارت قائم مقام فراهاني كه در اين دوران مملكت از نظم و سامان نسبي برخوردار بود و سياست «موازنه منفي»[3] وي كارگر افتاده بود. اما در پي قتل قائم مقام و صدارت حاجي ميرزا آغاسي، شرايط ضعف از نو فراهم شد. محمد شاه به تحريك روس ها، به هرات يورش برد، اما بر اثر تهديدات نظامي انگليس، ناكام و سرخورده بازگشت و پيروزي تبديل به شكست گرديد.»[4] اين شكست بر دامنه نفوذ سياسي و اقتصادي انگليس و روسيه در ايران افزود و مهم تر از آن، به رجال قاجاريه آموخت كه براي رسيدن به قدرت بايد از «پشت گرمي» خارجيان برخوردار شوند![5]

1836ميلادي / 1215هجري شمسي
لغو تدريجي تجارت بردگان افريقايي كه از تاريخ 1810 ميلادي آغاز شده بود، در 1836 تجارت برده رسما منسوخ شد. اما عملا چنين نبود، و عهد نامه 1835 كه تفاوت چنداني با عهدنامه 1817 نداشت، تنها خصلت تجارت برده را تغيير داده بود. « از آن پس كشتيهاي امريكايي و پرتغالي جاي كشتيهاي حمل برده اسپانيايي را گرفتند. در سال 1842، ايالات متحد طبق عهدنامه «وبستراشبرتون» موافقت كرد كه از استفاده از پرچم امريكا در تجارت برده جلو گيري كند، اما كشتيهاي امريكايي همچنان به حمل برده به كوبا ادامه ميدادند.»[6] سود زياد اين تجارت، بازرگانان امريكايي را تحريك ميكرد تا خود را به خطر اندازند.

1836ميلادي / 1214 هجري شمسي
كشورمكزيك و كلمبيا در اين سال از سوي اسپانيا به رسميت شناخته شدند.

1842 ميلادي /1221 هجري شمسي
در 29 اوت1842، انگليسيها كه مقدار زيادي ترياك در هند كاشته بودند دنبال بازار فروش آن مي گشتند، لذا آن را به جنوب چين سرازير كردند. اعتياد به ترياك بسرعت در چين شيوع يافت. بر اثر فشاري كه انگليسيها براي وارد كردن ترياك داشتند و چينيها مانع آن ميشدند، «جنگ ترياك» در گرفت. (1843تا 1848) نيروي دريايي بريتانيا چند بندر چين را اشغال كرد، و دولت چين ناچار به تسليم گشت. لذا در تاريخ فوق قرار داد معروف به نانكينگ امضا شد، كه حسب آن دست بازرگانان انگليسي در چند بندر چين باز گذارده مي شد. به موجب همان قرارداد است كه هونگ كونگ به بريتانيا واگذار گرديد.[7]

1848 ميلادي /1227هجري شمسي
25اكتبر1848، ناصرالدين ميرزاي 16 ساله با ياري ميرزا تقي خان فراهاني (امير كبير) در تهران بر تخت سلطنت نشست.

1850 ميلادي /1229 هجري شمسي/ 1266 هجري قمري
در اين سال سيدعلي محمد شيرازي (باب) بنيان گذار نهضت بابيگري، در شهر تبريز اعدام شد. وي در 1234ق/ 1819م در شيراز متولد شده بود. و از شاگردان سيد كاظم رشتي بود، از آنجائيكه سيد كاظم رشتي قبل از مرگش (1259ق) ظهور حضرت وليعصر (عج) را عنقريب توصيف و تلقين كرده بود لذا سيد علي محمد شيرازي شش ماه بعد از درگذشت وي ادعاي مقام بابيت امام زمان را نمود، بعد از ادعاي وي 37 تن ديگر از شاگردان رشتي همين ادعا را نمودند از اين ميان سيد علي محمد شيرازي به عنوان باب و بابيه و حاج محمد كريم خان به عنوان شيخ و شيخيه از موقعيت خاصي برخوردار شدند. سيد علي محمد بعدا خود را امام زمان و گاها پيامبر و حتي در اوقاتي نيز خدا معرفي ميكرد. در برخي از كتب تاريخ اعدام وي همراه يكي از مريدانش به نام ملا محمد علي 27 شعبان 1265 مطرح شده است. بعد از مرگ وي فرقه هاي ازلي (ميرزا يحيي صبح ازل)، بهائيت (ميرزا حسينعلي)، دياني (ميرزا اسدالله ديان)، قره العيني (به ياد قره العين)، قدوسي (ملا محمد علي بارفروش)، بياني ( افرادي كه مجددا متمسك به كتاب بيان نوشته علي محمد شيرازي شدند)، عياني (افرادي كه راه درون و شهود را انتخاب كردند) پشت سر اين فرقه پديد آمدند. [8]

1851 ميلادي / 1230هجري شمسي
در اين سال، اولين خط تلگراف لندن و پاريس به هم وصل شد.

1851 ميلادي / 1230هجري شمسي/1267 هجري قمري

در اين سال امير كبير صدراعظم ناصرالدين شاه به كاشان تبعيد شد و در آنجا طبق توطئه اي به قتل رسيد.

1852 ميلادي / 1231 هجري شمسي/ 1268 هجري قمري
در اين سال سه نفر از بابيان در صدد بر آمدند تا ناصرالدين شاه را به قتل رسانند اما فقط توانستند او را از ناحيه ران مجروح كنند. نتيجه اينكار قتل حدود چهل هزاربابي بعد از شكنجه بود. اين عمل باعث رشد بابيت در ايران گرديد.[9]

1853 تا 1863 ميلادي / 1232 تا 1242 هجري شمسي
در اين دوره، در آلمان، علماي متعددي در تعليم و تربيت وجود داشتند كه بيشتر آنها از پيروان هربارت بودند. فيلسوف انگليسي، هربرت اسپنسر سيستم تعليماتي جديدي بر اساس اخلاق، سودمندي و علوم بوجود آورد؛ در اين راه، وي، تصورات و معلومات محسوس را اساس كار قرارداده به تكامل تاريخي توجه مخصوص داشت و بر عكس به زبان ها توجهي نمي كرد، با اينحال مطلب حائز اهميت رواج و انتشار روزافزون تعليم و تربيت بود. در فرانسه، روحانيان، امور تعليماتي را تا سال 1863م، تحت نفوذ خود نگاه داشتند و در اين سال، اصلاحاتي بوسيله دوروي، در تعليم و تربيت انجام شد. در انگليس، آموزشگاههاي لانكاستري (طرزتعليمي كه شاگردان با سرپرستي معلم بيكديگر درس مي دهند) رواج گرفت. در كشورهاي اروپاي غربي و شمالي و در اتازوني تعداد دانشگاه ها، مدارس متوسطه و ابتدائي و همچنين اهميت و ارزش آنها بالا رفت ولي در ساير نقاط، به اين موضوع توجهي نمي شد.[10]

1854 ميلادي / 1233 هجري شمسي
در اين سال امريكائي ها، انگليسي ها، و روس ها، ژاپن را مجبور كردند كه بنادر خود را بروي آنها بگشايد، و اين امر مقدمة عكس العملهائي در داخل ژاپن شد. نفوذ خارجيان، اقتصاد ژاپن را مختل كرد و نهضتي ضد بيگانه بوجود آورد كه موجب هلاك عده اي از اروپائيان شد، در نتيجه، بنادر ژاپن هدف بمباران قرار گرفتند.[11]

1855 تا 1861 ميلادي / 1234 تا 1240هجري شمسي
بندر «آمبريز»، كليبالا»، «بمبه» به ترتيب در سالهاي 1855و 1856 ميلادي، به تصرف پرتغاليان درآمد و «سائوسالوادور» پايتخت قديم سلطنت كنگو در سالهاي 60ـ1859م، توسط آن كشور تصرف گرديد. از اين سو انگليس و (درموردي امريكا) با اقدامات پرتغاليان مخالفت كردند و از طريق نيروي دريائي و نيز فشارهاي سياسي اقداماتي عليه پيشروي پرتغال براي تصرف سه شهر ديگر بكار بستند، در سالهاي 1861ـ1855م، حكومت محلي لواندا به استخراج مس اقدام كرد و سرمايه هاي انگليسي و برزيلي، در اين فعاليت بكار افتاد. در سال 1861م، بازرگانان و جنگجويان افريقائي قسمت اعظم سرزمينهاي داخلي آنگولا را تحت سلطه و حاكميت خود درآوردند و پرتغاليان را عقب راندند، بدين ترتيب سياست پرتغال در آنگولا پس از سال 1861م، با قبول تمركز در مناطق ساحلي، تمركز حكومت، عقب نشيني از پايگاههاي نظامي مرزي، و رفع تعهدات، بنيانگذاري شد.[12]

1856ميلادي /1235 هجري شمسي
در اين سال مسلمانان ايالت «يون ـ نان» عصيان كردند، و تنها در 1873م، يعني پس از هفت سال اين به پا خاستگي توانست به بهاي كشتار وحشتناكي فرو نشانده شود. (رجو شود به حوادث سالهاي 1866 تا 1877)

1856 ميلادي / 1235هجري شمسي/ 1272هجري قمريق
در اين سال قشون ايران بار ديگر به افغانستان حمله نمود، در آن شرايط بريتانياي كبير با ايران اعلام جنگ كرد. در سال 1857م/1273ق، ايران به دنبال شكست خوردن در اين جنگ از تمام دعاوي خود در افغانستان دست كشيد و حق كاپيتولاسيون و امتيازات تجاري به بريتانياي كبير واگذار كرد.

1859 ميلادي /1238 هجري شمسي
در همين ايام مناسبات روس و ايران به چنان نقطة ضعيفي رسيده بود كه آنيچكف مرتبا از دولت خود مي خواست تا حتي به صورت نمادين گامهايي براي كاهش دادن تنش موجود بردارد.

[1] كلمنت مارگام، تاريخ ايران در دوره قاجار، ترجمه ميرزا رحيم فرزانه ، تهران: نشر فرهنگ ايران،1364، ص50
[2] احمد خان ملك ساساني، سياستگران دوره قاجار، تهران: چاپخانه فردوسي، 1346، ج2، ص53
[3] همين سياست بعدها بوسيله امير كبير و دكتر مصدق نيز دنبال گرديد.
[4] دكتر محمود خواجه نوري: تاريخ ديپلماسي ايران، دانشكده حقوق، تهران 1341
[5] تاريخ معاصر ايران، از تاسيس تا انقراض سلسله قاجاريه . پيتر آوري، ترجمه محمد رفيعي مهرآبادي. مؤسسه انتشارات عطائي. چ چهارم،1377.ص7
[6] تاريخ كوبا و روابط آن با امريكا. فيليپ اس. فونر، ترجمة سهيل روحاني ، مؤسسه انتشارات امير كبير، ج اول، 1361 ص193
[7] كارنامه سفر چين.محمد علي اسلامي ندوشن.مؤسسه انتشارات امير كبير .چ اول ص468
[8] ر.ك. بهائيان، سيد محمد باقر نجفي. كتابخانه طهوري
[9] ر. ك : نگرشي بر تاريخ ايران نوين. جوزف. ام. آپتون. ترجمه: يعقوب آژند. انتشارات نيلوفر 1359 ص23
[10] تاريخ جهاني. ش. دولاندلن، ترجمه دكتر احمد بهنمش. انتشارات دانشگاه تهران. ج دوم ، 1370صص345- 344
[11] تاريخ جهاني. ش. دولاندلن، ترجمه دكتر احمد بهنمش. انتشارات دانشگاه تهران. ج دوم ، 1370 ص329
[12] آنگولا. داگلاس ل.ويلر، رنه پلي سيه. محمود فخرداغي. انتشارات خوارزمي چ اول 1355 صص 92ـ89