فرسایش خاک

[رزیتا]

مراحل مختلف فرسايش
فرسايش خاك چه توسط باد صورت بگيرد و چه توسط آب ، خواه عادي باشد يا سريع ، داراي
سه مرحله است ؛
الف - مرحله كنده شدن خاك از جاي خود : در اين مرحله ، ابتدا خاكدانه ها بر اثر از بين
رفتن هوموس و كلوئيدهاي خاك چسبندگي خود را از دست مي دهد و از هم مي پاشد ، در
نتيجه خاك آماده فرسايش مي گردد . در چنين وضعي ، خاك سطح الارض كه حاصلخيزترين
قسمت خاك است ، به طور ناگهاني با تدريج به وسيله آب يا باد از جاي خود كنده مي شود .
پس از فرسايش خاك رويي ، خاك غير حاصلخيز زيري يا سنگ مادر آن ظاهر مي گردد .
ب - مرحله حمل يا انتقال خاك به وسيله آب يا باد : چون ذرات چسبندگي خود را از دست
داده است نمي تواند در مقابله جريان هاي شديد آب ها يا بادهاي تند مقاومت كند ، درنتيجه از
جاي خود كنده مي شود و به نقطه ديگري منتقل مي شود .در مورد فرسايش آبي معمولا مواد
از منطقه مرتفع تر به محل پست تر منتقل مي شود .
ج - مرحله تجمع و انباشته شدن مواد : بادرفتها ( موادي كه توسط باد حمل مي شود ) هر
جا به مانعي ( گياه ، ديوار ، سنگ و غيره ) برخورد كند فورا بر روي زمين مي افتد . و در همانجا
بر روي هم انباشته مي شود .اين مواد در شرايط فوق العاده تشكيل تپه هاي بزرگ و حتي توده
هاي عظيم شني يا ماسه اي شبيه كوه را مي دهد ، مانند توده هاي عظيم ماسه اي جنوب
شرقي ايران كه با ارتفاع حدود 200 متر سطحي به طور متوسط 162 كيلومتر در 52 كيلومتر را
اشغال كرده است . آبرفتها ( رسوباتي كه توسط آب حمل مي شود ) بتدريج كه از شدت جريان
آب و شيب زمين كاسته مي شود از حركت باز مي ماند و در سطح زمين رسوب مي كند . ( ابتدا
ذرات درشت تر و بعد ذرات ريزتر ) در بعضي موارد تجمع مواد آبرفتي بقدري زياد است كه يك
طبقه رسوبي قابل توجهي را تشكيل مي دهد . همان طور كه قبلا هم ذكر شد فرسايش
موجب تخريب و نابودي خاك مي شود ولي نبايد فراموش كرد كه بسياري از خاكهاي خوب
كشاورزي هم رسوبات حاصل از فرسايش است . و بديهي است كه براي تشكيل يك چنين
رسوبات حاصلخيز ، بايد خاك هكتارها زمين كه چندين برابر سطح تشكيل شده مي باشد نابود
شود .
اشكال مختلف فرسايش
شكل ظاهري فرسايش آبي با شكل ظاهري فرسايش بادي فرق دارد . بعلاوه فرسايش آبي يا
بادي خود بر اثر شدت و ضعف عوامل فرسايشي و مساعد بودن يا نامساعد بودن شرايط
محيطي براي فرسايش به اشكال مختلف در مي آيد . روي همين اصول است كه در نقاط مختلف
ودر شرايط متفاوت ، زمين به درجات مختلف و به اشكال مختلف فرسايش يافته است .
الف - فرسايش سطحي يا سفره اي : عمل عامل فرسايشي در اين فرسايش ، در تمام
سطح زمين است . اين شكل فرسايش بيشتر منشأ بادي دارد ولي طبيعي است كه فرسايش
آبي نيز ابتدا به طور سطحي اتفاق مي افتد كه به علت فرسايش يكنواخت در تمام سطح ، كمتر
محسوس مي گردد . اين نوع تخريب با ظهور لكه هاي سفيد و روشن در سطح نمودار مي شود
كه نشان دهنده تخريب و از بين رفتن سطحي ترين قسمت زمين آن هم به صورت لكه لكه
است. اختلاف رنگ بين قسمت هاي فرسايش يافته و فرسايش نيافته علامت اين تخريب است
زيرا قسمت روئي به علت دارا بودن مواد آلي ، غالبا تيره رنگ مي باشد . البته ظهور اين لكه
هاي روشن اغلب در نقاطي كه عاري از پوشش گياهي است يا در نواحي كه تازه شخم زده
شده است بيشتر ديده مي شود . در كشور ما اين شكل فرسايش بادي در كليه نواحي بياباني
بويژه دشت لوت و حواشي دشت كوير جلگه سيستان و بلوچستان مشاهده مي شود .
علامت ديگر اين شكل فرسايش وجود ريگ و سنگريزه هاي آزاد در سطح زمين است مانند سطح
دشتهاي سنگي ريگي . در اين نقاط باد ذرات ريز را برده و ذرات درشت تر باقي مانده است .
جمع شدن خاك نرم در پاي بعضي از بوته ها و تجمع آن در محل هاي گود ، علامت ديگري از اين
نوع فرسايش است .