روانشناسی شخصیت

[رزیتا]

روانشناسی احساس

مقدمه

تمام اطلاعاتی که ما از جهان پیرامون خود داریم از طریق حواس ما بدست می‌آید. حواس ، ما را از خطرات احتمالی آگاه می‌سازد و اطلاعات لازم را برای تفسیر رویدادها و پیش بینی آینده در اختیار می‌گذارد. همچنین از راه حواس است که لذت و درد را احساس می‌کنیم، رنگها را تشخیص می‌دهیم. همه این اطلاعات به ما کمک می‌کنند تا فرآیندهای پیچیده‌تری چون ادراک و شناخت را داشته باشیم. در واقع بدون حواس این فرآیندها نیز اتفاق نخواهد افتاد و ما نخواهیم توانست تواناییهای دیگر ذهنی خود را بکار بگیریم.

با توجه به علاقه‌ای که روانشناسان به بررسی اینگونه فرآیندهای پیچیده و درک آنها دارند در مرحله اول لازم به نظر می‌رسد که از گامهای اولیه آغازین این فرآیندها اطلاعات کامل داشته باشند. از اینجاست که به بررسی چگونگی احساسات انسان می‌پردازند. روانشناسان احساس تلاش می‌کنند از راه پروژهش کاربردی در زمینه فرآیندهای حسی سعی دارند توانایی تمییز و تفسیر محرکهای حسی را در آدمیان تعیین ‌کنند تا این توناییها بر الزامات تکالیف گوناگون منطبق شود.

موضوعات مورد بحث در روان شناسی احساس

بینایی

دستگاه بینایی انسان از چه اجزایی تشکیل یافته است؟ چگونه این اجزاء فعالیت می‌کنند و فعالیت آنها چه ارتباطی با یکدیگر دارند؟ انطباق با تاریکی چگونه اتفاق می‌افتد؟ پدیده زنگ بینی به چه صورت است و چگونه رنگها را تشخیص می‌دهیم؟ نظریه‌های مختلف در رنگ بینی کدامها هستند؟

ابعاد روانشانسی رنگ ، مساله کوررنگی ، ردهای تصویری طرح بینی و تفکیک دیداری ، پردازش عصبی طرحها ، بازشناسی طرحها و ... از جمله مباحثی هستند که در بخش مربوط به بینایی توجه روانشناسان احساس را خود جلب کرده‌اند. همچنین روانشناسان احساس در پی آنند تا ارتباط این حس را با فرآیندهای دیگر ذهنی مثل تفکر ، حافظه و ... مورد بررسی قرار دهند. در این راستا مبحث حافظه تصویری و تفکر مطرح می‌شود.

شنوایی

دستگاه شنوایی انسان از چه اجزایی تشکیل یافته است؟ به چه محرکاتی پاسخ می‌دهند و این محرکات چه ویژگیهایی باید داشته باشند تا احساس شوند؟ نظریه‌های مربوط به شنوایی ، تاثیرات روان شناختی صداها ، مساله سر و صدا و ... از جمله مواردی هستند که مورد توجه و بحث و بررسی روان شناسان احساس هستند. در این راستا روانشناسان سعی می‌کنند بین ویژگیهای شنوایی و ادراک ذهنی ارتباط پیدا کنند.

بویایی

بویایی از نظر تکاملی یکی از ابتدایی‌ترین و مهمترین حسهاست. هر چند که ظاهرا اهمیت آن کمتر از بینایی و شنوایی به نظر می‌رسد، اما اندام حس بویایی جایگاه برجسته‌ای را در مغز اشغال می‌کند. جایگاهی شایسته ، حسی که باید بر رفتار فرمان براند. از آنجائیکه بویایی از هر حس دیگر به شیوه مستقیم با مغز ارتباط دارد، از لحاظ کارکردهای روان شناختی نیز بسیار مورد توجه بوده است. شناسایی اجزاء دستگاه بویایی ، مناطق مغزی درگیر در حس بویایی و کارکردهای روان شناختی بویایی مثل تأثیر آن در یادگیری ، حافظه و ادراک از موارد مورد بحث در حیطه روان شناسی احساس است.

به عنوان مثال ، دانشمندان دریافته‌اند که حشرات و بعضی از جانوران راههای بالاتر از حس بویایی برای برقراری ارتباط استفاده می‌کنند. این جانوران نوعی ماده شیمیایی به نام فرومونها از خود ترشح می‌کنند و در هوا پخش می‌شود و همنوعان جانور را بسوی او جذب می‌کند. شواهد، حاکی از آنست که بقایای تحولی نوعی فرومون ممکن است بر رفتار آدمیان نیز اثر بگذارد. یکی از این تاثیرات در رفتار جنسی میمونها و انسان دیده شده است. تأثیرات فرمونها هر چند به اندازه تاثیر آنها در جانوران رده‌های پایینتر نباشد، چرا که عوامل فردی و اجتماعی دیگر در این امر نقش دارند، اما هر چند خفیف هنوز در آدمیان در کار است. سازندگان انواع ادکلنهای زنانه و مردانه از این یافته روانشناسی احساس کمک می‌گیرند.

تداعی یک سو با شرایط و موقعیتهای خاص و همچنین به یاد آوردن خودبخود یک بو و احساس آن از مطالب دیگر مورد بررسی در روانشناسی احساس بویایی است. حتما به یاد دارید که گاهی یک بوی خاص انواعی از خاطرات را برای شما زنده می‌کند، اینکه چه ارتباطی بین این خاطرات و بو وجود دارد در حوزه روانشناسی احساس قابل بررسی است. علاوه بر این بخاطر آوردن احساس آن در ذهن به عنوان یک مساله جالب مورد توجه است. آیا این بو همان تأثیرات عصبی یک بوی واقعی را بر می‌انگیزد یا نه؟ چه عواملی در به یادآوری آن سهیم هستند؟ در قلمرو احساس مطرح هستند.

چشایی

بررسی اجزا درگیر حس چشایی ، ارتباط آنها با ادراک چشایی ، تأثیرات روانی از بین رفتن چشایی و تفاوتهای فردی در ادراک چشایی از جمله مباحث مورد علاقه روانشناسی احساس است. تفاوتهای فرهنگی در ترجیحات مربوط به مزه‌ها نیز اغلب مورد بحث و جالب توجه روانشناسان بوده است. برخی از فرهنگها گرایشات بیشتری نسبت به یک مزه نشان می‌دهند. به نظر می‌رسد ترجیحات چشایی به مسائل فرهنگی ، جغرافیایی ، آب و هوا و ... ارتباط دارد.

حسهای پوستی

فشار ، درد ، گرما و سرما حسهای اصلی پوستی هستند. احساسات دیگر پوستی مثل خارش ، غلغلک ، درد تند و تیز ، درد آرام آمیزه‌های مختلفی از همان چهار حس اصلی هستند. بررسی ماهیت روان شناختی این احساسات اغلب مورد توجه روانشناسان است. آگاهی از شیوه عمل این حواس روانشناسان در بررسی پدیده‌های پیچیده‌تری مصل درک یک حس پوستی در شرایطی که محرک واقعی وجود ندارد یاری کرده است.

حس جنبش و تعادل

در واژگان روزمره واژه‌ای وجود ندارد که بیانگر دستگاه حسی بخصوصی باشد که ما را از موقعیت و جنبش اعضای بدن خویش آگاه کند. به زبان این حس را حس جنبش می‌خوانند، یعنی حس مربوط به ماهیچه ، زردپی‌ها و مفصلها.
اگر حس جنبش نبود کار حفظ موقعیت بدن و راه رفتن ، بالا رفتن و کنترل حرکات ارادی از قبیل دراز کردن دست و یا چنگ زدن دستکاری بسیاری دشوار می‌شد. معمولا چندان توجهی به این حس نداریم تا اینکه تصادفا پایمان به خواب می‌رود و متوجه می‌شویم که راه رفتن بدون اطلاع از تماس پا به کف تا چه حد سخت است. حس تعادل نیز به عنوان همکار حس جنبش با موقعیت کل بدن در ارتباط است و جهت گیری بدن در فضا از تنظیم می‌کند.

ارتباط روانشناسی احساس با سایر حوزه‌ها

روانشناسی احساس با سایر حوزه‌های روانشناسی ارتباط عمیق دارد، بطوری که یافته‌های آن اغلب مورد استفاده در زمینه روانشناسی بالینی ، روانشناسی صنعتی و سازمانی بوده است. ارتباط آن با حوزه روانشناسی فیزیولوژیک و روان شناسی ادراک بسیار عمیق‌تر از سایر حوزه‌های روان شناسی است. در حوزه روانشناسی تفاوتهای فردی نیز از یافته‌های روانشناسی احساس استفاده فراوان می‌شود. در دیگر شاخه‌های علمی روانشناسی احساس با علوم زیستی ، فیزیولوژی و علوم پزشکی ارتباط نزدیک دارد.

[رزیتا]

عوامل موثر بر ادراک

مقدمه

دنیایی که در آن زندگی می‌کنیم، پر از محرکات مختلف است و ما در هر لحظه با سیلی از محرکات گوناگون روبرو هستیم و روشن است که در یک لحظه همه این محرکها را ادراک نمی‌کنیم. اینکه چه محرکهایی ادراک می‌شوند و ادراک چگونه صورت می‌گیرد و بطور کلی عواملی که ادراک فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهند، کدامها هستند؟ سوالاتی هستند که نظر روان شناسان احساس و ادراک را به خود جلب کرده‌اند. برخی روانشناسان از خود پرسیده‌اند که چگونه افراد مختلف از یک موضوع واحد ادراکات متفاوتی داشته‌اند؟
توجه ، عاملی موثر بر ادراک

گرچه محرکهای گوناگون بسیاری به صورت همزمان بر ما تاثیر می‌گذارند، اما آنچه که ما در یک لحظه معین می‌توانیم ادراک کنیم، بسیار محدود است. همین حالا که سرگرم مطالعه هستید، چند لحظه دست از کار بکشید، چشمهای خود را ببندید و به محرکهای متعددی که دور و بر شما وجود دارند، توجه کنید. برای مثال به سختی صندلیی که روی آن نشسته‌اید، به صداهایی که از بیرون شنیده می‌شود و به احساسات درونی خود مثل گرسنگی و ... توجه کنید.

ما دائما در معرض سیلی از محرکها قرار داریم که توجهی به آنها نمی‌کنیم. در واقع اگر مجبور بودیم به هر محرکی که در محیط ما وجود دارد، توجه کنیم، فشار سنگینی بر مغز ما تحمیل می‌شد. مغز ما به نحوی محرکهای مربوط را انتخاب می‌کند و محرکهای دیگر را نادیده می‌گیرد. به یاری مکانیزم توجه آن دسته از محرکها برای پردازش انتخاب می‌شوند که مهمترین یا مناسب‌ترین محرکها به نظر بیایند و برای تمرکز انتخاب شوند.

• چه عواملی تعیین می‌کنند که کدامیک از محرکهایی که ما از محیط خود دریافت می‌کنیم، باید مورد توجه قرار گیرند؟
  
  مهمترین عامل مربوط به ویژگیهای خود محرک است. یکی از ویژگیها شدت محرک است. محرکاتی که از شدت بیشتری برخودارند، توجه بیشتری را به خود جلب می‌کنند و در نتیجه ادراک آنها سریعتر و بهتر اتفاق می‌افتد. مثلا در محرکات صوتی شدت و بلندی صدا بر ادراک تاثیر زیادی خواهد داشت. برای روشنتر شدن مطلب داشن آموزی را تصور کنید که در کلاس درس در حال خیالبافی است و در نتیجه ادراک او از محیط کلاس و محرکات آن که از جمله صدای معلم در حال تدریس است، ضعیف یا بسیار پائین است. مسلم است در صورتی که معلم وی به درجه‌ای شدت صدای خود را افزایش دهد، با جلب توجه دانش آموز ، ادراک او را محیطی که در آن قرار دارد، تحت تاثیر قرار خواهد داد.
  
  در میان محرکات بینائی ، نوری که شدت بیشتری دارد، سریعتر و بهتر ادراک می‌شود. همچنین در مورد ادراک محرکات مربوط به درد نیز این اتفاق خواهد افتاد. تحمل و ادراک درد شدید ناشی از یک سوختگی ناگهانی به احتمال قوی موجب خواهد شد تا سردرد خفیف خود را فراموش کنیم. از ویژگیهای دیگر محرک که ادراک را از طریق توجه تحت تاثیر قرار می‌دهد، متحرک بودن محرک است. اشیا یا موجودات در حال حرکت سریعتر ادراک می‌شوند. حرکت معلم در سر کلاس و در حین تدریس توجه و ادراک دانش آموز را معطوف به کلاس نگه خواهد داشت.

تاثیر بافت در ادراک

بافت و زمینه‌ای که محرک در آن قرار دارد، تاثیر زیادی روی ادراک آن محرک دارد. معمولا در کتابها و مقالات زمانی که بخواهند اهمیت مطلبی را تاکید کنند، آن مطلب را به صورتی متفاوت از بقیه جملات و عبارات می‌نویسند: به صورت پررنگ‌تر ، درشت‌تر ، ریزتر و ... . در هر حال هدف از این عمل تحت تاثیر قرار دادن ادراک فرد خواننده است.

به عنوان یک مثال دیگر دانش آموزی را در نظر بگیرید که نمرات او حول و حوش 15 باشد. چنین داشن آموزی در میان دانش آموزان کلاسی که همگی نمرات بالای 19 کسب می‌کنند، دانش آموز ضعیفی ادراک خواهد شد. در حالی که همین دانش آموز در کلاسی که نمرات سایر داشن آموزان حول و حوش 11 باشد، دانش آموز خوبی شناخته خواهد شد و به عنوان یک مثال دیگر یک فرد سیاه پوست در میان جمعی از سفید پوستان یا یک سفید پوست در جمع سیاه پوستان سریعتر ادراک خواهد شد.
تاثیر تجربه بر ادراک

تجربه‌های گذشته افراد روی برداشت ادراکی آنها تاثیر می‌گذارد. شناختها و آشنایی‌های قبلی که ما درباره یک محرک داریم، چگونگی درک آن محرک را معین می‌کند. ما در برخورد با هر محرک تازه ویژگیهای آن را با ویژگیهای مرتبط با آن که در تجارب قبلی داریم، مقایسه می‌کنیم و به ادراک خاصی نائل می‌شویم. از این رو است که گاه دیده می‌شود افراد مختلف از یک موضوع واحد ادراکات متفاوتی دارند. جلسه امتحانی را در نظر بگیرید که دانش آموزان مختلفی با تجارت مختلف از امتحان ، در آن شرکت دارند. مسلما این جلسه برای دانش آموزی که تجارب منفی از جلسات امتحانی دارد، به صورت اضطراب‌آوری ادراک خواهد شد. در حالی که شاید برای سایرین در حد معمول یک امتحان اضطراب‌آور باشد و قابل تحمل.
نظریه ترکیب از راه تحلیل درباره عوامل موثر بر ادراک

نظریه‌ای که در آن ادراک فرآیندی فعال و همراه با فرضیه آزمایی و متاثر از بافت محرک و تجربه‌های گذشته شناخته می‌شود، به نظریه ترکیب از راه تحلیل معروف است. طبق این نظریه ، فرد ادراک کننده ویژگیهای شی و بافت آن و تجربه‌های گذشته را بکار می‌گیرد تا درباره آنچه می‌بیند، به بهترین حدس ممکن برسد.