اسکناس

[رزیتا]

اسکناس



تعریف

اسکناس یا پول کاغذی که امروزه درهمه کشورهای جهان جریان دارد نخستین بار در نیمه ی قرن دهم میلادی در چین جنوبی باب شد. علاوه بر این در چین شمالی در مدت کوتاهی قبل از ظهور چنگیزخان، پول کاغذی انتشار یافت که اعتبار آن هفت سال بود.


تاریخچه

ظاهراً به تقلید از چین، در ایران نیز در دوره سلطنت گیخاتوخان 940-690 هجری قمری، پنجمین پادشاه سلسله ایلخانیان، پول کاغذی به نام چاو منتشر شد که بلافاصله بر اثر مقاومت شدید مردم حکم رواج آن لغو گردید. به نظر می رسد که انتشار پول کاغذی در قرون جدید از دوره انقلاب کبیر فرانسه آغاز گشت.

مجلس ملی فرانسه در 2 نوامبر سال 1789م، طبق قانون همه املاک و اراضی متعلق به کلیسا را ملی اعلام کرد و آنها را به دولت آن کشور واگذاشت. دولت به وثیقه اراضی و املاک مزبور، پول کاغذی انتشارداد.
ریشه ی لغت اسکناس آسی نیای فرانسوی است که در زبان روسی به صورت آسیگناتسیا و در زبان فارسی، با تغییر لفظی در دوره فتحعلی شاه به صورت اسکناس درآمد. تا قبل از انتشار اسکناس در ایران، سکه، بیجک، و نیز اسکناس های خارجی (به ویژه منات روسی) در این کشور رواج داشت.


انتشار اسکناس در ایران

در ایران اسکناس برای نخستین بار توسط بانک شاهنشاهی ایران انتشار یافت، که طبق فصل سوم امتیازنامه رویتر ( 1889 م/ 1268 خورشیدی) حق انحصاری نشر آن به بانک مزبور اعطا شده بود. این بانک می توانست تا800 هزار لیره انگلیسی (معادل 8/2 میلیون تومان به نرخ آن زمان) بر اساس پشتوانه طلا و نقره اسکناس منتشر کند، ولی انتشار بیش از این مبلغ منوط به اجازه دولت ایران بود.

بانک شاهنشاهی تا سال 1309 شمسی به فعالیت خود در زمینه نشر اسکناس ادامه داد، و در این سال امتیاز حق انحصاری نشر اسکناس از سوی دولت ایران به مبلغ 200 هزار لیره خریداری شد.
در سال 1310 هجری شمسی حق انحصاری نشر اسکناس به مدت ده سال به بانک ملی ایران واگذار و مقرر گردید تا پس از انقضای این مدت در صورتی که این حق لغو نشود، به همین ترتیب برای دوره های ده ساله بعد نیز عمل شود. سرانجام نخستین اسکناس های بانک ملی در اول فروردین ماه سال 1311 هجری شمسی انتشار یافت. از آن تاریخ تا سه ماه اسکناس های بانک شاهنشاهی و بانک ملی همزمان رواج داشتند، و از اوایل تیر ماه آن سال اسکناس های بانک ملی به صورت تنها پول کاغذی ایران درآمد.

بانک ملی ایران تا سال 1339 هجری شمسی بنابر نیازهای اقتصادی کشور اقدام به نشر اسکناس می کرد، ولی در آن سال با تأسیس بانک مرکزی ایران، حق انحصاری نشر اسکناس به این بانک محول شد که تاکنون ادامه دارد.