مجموعه ی کامل ضرب المثل های فارسی

[زکریا فتاحی]

آتش آوردن برون از سنگ کار آهن است (صائب)
----------------------------------------------
آتش از آتش گُل مى‌کند

مردمان از يارى با يکديگر قوت گيرند

رک: اتّحاد موجب قوت است
----------------------------------------------
آتش از باد تيزتر گردد

نظير: پلنگ از زدن کينه‌ورتر شود به ياد آتش تيز برتر شود (سعدى)
----------------------------------------------
آتش از چنار پوسيده برآيد

نظير:

دود از کُنده برمى‌خيزد

- تيغ کهنه جوهر دارد

- پيرى ندارى پيرى بخر
----------------------------------------------
آتش از خيار نجهد (يا: آتش از خيار برنيايد)

نظير:

سبزه کى رويد به جهد از روى يخ؟

- نَجَست و هم نَجَهد هرگز از خيار آتش (اديب صابر)
----------------------------------------------
آتش اگر اندک است حقر نيايد داشت (سعدى)

نظير:

دشمن نتوان حقير و بيچاره شمرد (سعدى)

- هست سرمايهٔ احتراق جهانى شوروى (ابن‌يمين)

- هيمهٔ بسيار را شراره‌اى کافى است

يک تهِ سيگار آتش مى‌زند عالمى را گو کنى غفلت دمى (احمد اخگر)
----------------------------------------------
آتش اول خودش را مى‌سوزاند

يعنى هر کس در پى آزار ديگران باشد نخست به خودش آزار مى‌رساند.

نظير: آتش هر چه را بخواهد بسوزاند اول بايد خودش را بسوزاند
----------------------------------------------
آتش به جان شمر فتد کاين بنا نهاد

تحريفى است از مصراع دوم اين بيت معروف وثوق‌الدوله 'اول بنا نبود بسوزد عاشقان / آتش به جان شمع فتد کاين بنا نهاد' که عموم در سرزنش از شمر ذى‌الجوشن و امنِ او ساخته‌اند.

----------------------------------------------
آتش به جان شمع فتد کاين بنا نهاد٭

مولوى نيز مفهوم اين مَثَل را در قالب بيت زير به‌صورت ديگرى بيان کرده است:

هر که او بنهاد ناخوش سنّتى سوى او نفرين رود هر ساعتي

رک: آتش به جان شمر فتد کاين بنا نهاد


٭ اول بنا نبود بسوزند عاشقان ............................ (وثوق‌الدوله)
----------------------------------------------
آتش به دو دست خويش بر خرمن خويش من خود زده‌ام چه نالم از دشمن خويش

رک: خودم کردم که لعنت بر خودم باد
----------------------------------------------
آتش به ديگرى زد و ما را کباب کرد
----------------------------------------------
آتش به زمستان ز گُل سورى بِهْ٭

رک: در زمستان الويه پلو است


٭ ............................. يک زشت وفادار ز صد حورى بِهْ (....؟)
----------------------------------------------
آتش به گرمى عرق انفعال نيست٭


٭ در دوزخم بيفکن و نام گنه مبر ک........................ (خيام)
----------------------------------------------
آتش تر و خشک نمى‌شناسد

رک: آتش چو برافروخت بسوزد تر و خشک
----------------------------------------------
آتش جاى خودش را باز مى‌کند

رک: آب راه خودش را باز مى‌کند
----------------------------------------------
آتش چنار از خود چنار است

ُنظير:

کرمِ درخت از خود درخت است ـ کرم پنير از خود پنير است

- آنچه بر ما مى‌رسد آن هم ز ما است (مولوى)

- پرِ من است که برِ من است

- کرم پيله خود کفنش را مى‌تند

- گله از هيچ‌کس نبايد کرد گر تنِ ماست آنچه بر تنِ ماست (مسعود سعد)

- از ماست که بر ماست

- درخت گفت اگر دستهٔ تبر از خودم نبود کسى نمى‌توانست مرا سرنگون کند
----------------------------------------------
آتش چنان نسوزد فتيله را که عداوت بسوزد قبيله را (اسرارالتوحيد)
----------------------------------------------
آتش چو برافروخت بسوزد تر و خشک٭

نظير:

آتش که به بيشه افتاد تر و خشک نپرسد

- آتش که گرفت خشک و تر مى‌سوزد

- آتش تر و خشک نمى‌شناسد

- آتش دوست و دشمن نداند

- آتش اندر بيشه چون افتد به تر مانَدْ نه خشک (کاتبى ترشيزى)

- صر صر چون زَنَد به بوستان گام هم پخته قند ز شاخ هم خام(امير خسرو دهلوى)


- آتش و گلوله کورند، نه دوست مى‌شناسد نه دشمن

- آتش چو در افتاد نه تر مانْد و نه خشک (ابن يمين)

- آتش اندر بيشه چون افتد نه تر مانَد نه خشک (کاتبى)


٭ تمثّل:



در پاى عوام کُشته گشتند خواص آتش چو در افتاد نه تر مانَد و نه خشک(ابن يمين)

----------------------------------------------
آتش دوست و دشمن نداند

رک: آتش چو برافروخت بسوزد تر و خشک
----------------------------------------------
آتش را به روغن نتوان نشانيد

نظير: آتش را به آتش خاموش نتوان کرد
----------------------------------------------
آتش را به آتش خاموش نتوان کرد

نظير: آتش را به روغن نتوان نشانيد
----------------------------------------------
آتش سوزان نکند با سپند آنچه کند دود دل مستمند (سعدى)

نظير:

آنچه يک پيرزن کند، به سحر نکند صد هزار تير و تبر (سنائى)

- آه مظلوم در سحر به يقين بتر از تير ناوک و زوبين (سنائى)

- آه دل درويش به سوهان مانَد گر خود نبرد بُرنده را تيز کند(ابوسعيد ابوالخير)

آتش علاج خانهٔ زنبور مى‌کند (صائب)
----------------------------------------------
آتش کند پديد که عود است يا حَطَب٭
----------------------------------------------

نظير: آتش کند هر آينه صافى عيار زرّ (معزى)


----------------------------------------------
٭ آتش بيار و خرمن عشاق را بسوز ک...........................(ابن يمين)
----------------------------------------------
آتش که به بيشه افتاد تر و خشک نپرسد

رک: آتش چو برافروخت بسوزد تر و خشک
----------------------------------------------
آتش نديده گُر مى‌زند!

رک: پيش از مرگ واويلا!
----------------------------------------------
آتش نشاندن واخگر گذاشتن کار خردمندان نيست (سعدى)

نظير: افعى کشتن و بچه نگاه داشتن کار خردمندان نيست (سعدى)
----------------------------------------------
آتش نفسان قيمت ميخانه شناسند٭


٭ ............................... افسرده‌دلان را به خرابات چه کار است(ناصر بخارائى)

----------------------------------------------
آتش و اسپند؟

رک: آتش و پنبه؟
----------------------------------------------
آتش و پنبه؟

نظير:

آتش و اسپند؟

- پشه و باد؟

- سنگ و آبگينه؟

- شيشه و تير؟
----------------------------------------------
آتش و گلوله کورند، نه دشمن مى‌شناسد نه دوست

رک: آتش چو برافروخت بسوزد تر و خشک
----------------------------------------------
آتش هر چه تند باشد از دور و برش بيشتر نمى‌سوزاند
----------------------------------------------
آتشى بايد که تا آبى به جوش آيد از او٭


٭ نيست عيب ما که با هر کسنمى‌جوشيم ما
...................(اميرى فيروزکوهى)